El Medhal Fi Coğrafya adlı eserin transkripsiyonlu metni ve sözlüğü

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Hüseyin Rıfkı Tâmânî'nin El Medhal Fi Coğrafya adlı eseri incelenmiştir. III. Selim döneminde kaleme aldığı bu çalışmada matematik, geometri, astroloji ve coğrafyaya ait terimler kullanılarak aradaki ilgi açıklanmaya çalışılmıştır. Eserin 1266/1850 tarihli ikinci baskısı daha önce Mehmet Parmaksız tarafından yüksek lisans tezi olarak incelenmiştir. Daha önce incelenen tezde yalnızca eserin Mehmet Parmaksız tarafından okunabilen yerleri mevcuttur. Sözlük ve transkripsiyonlu bire bir aktarım söz konusu değildir. Ayrıca okunamayan yerler çeşitli işaretler konularak geçilmiştir. Yeniden okunan çalışmada eser eksiksiz ve transkripsiyonlu çevrilerek ele alınmıştır. Eser, 19. yüzyıl Klasik Osmanlı Türkçesi dönemine özgü dil özellikleri başta olmak üzere, çoğu konuda bilimsel terminolojiye dair önemli malzeme içermektedir. Bununla beraber devrinin bilim anlayışına da hizmet eden değerli bilgiler sunmaktadır. Çalışma giriş, inceleme, metin ve sözlük olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. `Giriş` bölümünde eserin içeriğine değinildikten sonra, incelememize konu olan eserin yazarının hayatı ve eserleri, eserlerinin konusu, içeriği ve nüshaları, eserlerinin hazırlanmasına kaynaklık eden eser ve kişiler hakkında bilgiler verilmiş; El Medhal Fi Coğrafya adlı eserin Türk dili tarihi açısından öneminden bahsedilmiştir. `İnceleme` bölümünde eserin dil ve yazım özellikleri incelenmiştir. `Metin` bölümünde eser, çeviri yazı işaretleriyle Latin harflerine aktarılmıştır. Çalışmadaki amaç eseri daha önce yapılmış olan çeviri yazılı metinden daha okunaklı ve anlaşılır şekilde düzenlemek olmuştur. Ayrıca eser, üzerinde yapılan çalışmalara ek olarak eski cilt özellikleri ve sözlüğü noktasında ayrıntılı incelenmiştir. Tez yazım aşamasında çoğu kaynak incelenerek eserin yapısına uygun şekilde hareket edilmiştir. `Sözlük` bölümünde metni oluşturan sözcükler, alfabetik sıraya göre dizilmiş ve metin içi anlamlarına bakılarak anlamlandırılmıştır. Coğrafya, geometri, astroloji ve matematik terimlerini de içeren sözlük kısmında, terimler detaylıca açıklanmıştır. Çalışma neticesinde kimi okuma yanlışları ilgili kaynaklardan teyit edilerek düzeltilmiştir. Eser, sonuna eklenen sözlükle beraber tamamlanmıştır.

In this study, which was prepared as a master's thesis, Hüseyin Rıfkı Tâmânî's work called El Medhal Fi Geography was examined. III. In this study, which he wrote during the Selim period, the interest was tried to be explained by using terms belonging to mathematics, geometry, astrology and geography. The second edition of the work, dated 1266/1850, was previously studied by Mehmet Parmaksız as a master's thesis. In the previous thesis, there are only parts of the work that can be read by Mehmet Parmaksız. There is no one-to-one transfer with dictionary and transcription. In addition, unreadable places were passed by putting various signs. In the re-read study, all the words of the work are handled correctly with transcription. The work contains important material on scientific terminology in many subjects, especially the language features specific to the 19th century Classical Ottoman Turkish period. In addition, it offers valuable information that also serves the scientific understanding of its time. The study consists of four parts: introduction, review, text and dictionary. After mentioning the content of the work in the `Introduction` section, information is given about the life and works of the author of the work that is the subject of our study, the subject, content and copies of his works, the work and people who are the source of the preparation of his works; The importance of the work called El Medhal Fi Geography in terms of Turkish language history has been mentioned. In the `review` section, the language and spelling features of the work were examined. In the `Text` section, the work has been translated into Latin letters with transliteration marks. The aim of the study was to organize the work in a more legible and understandable way than the previously translated text. In addition to the studies on the work, the old binding features and dictionary were examined in detail. During the writing of the thesis, most sources were examined and acted in accordance with the structure of the work. In the `Dictionary` section, the words that make up the text are arranged in alphabetical order and interpreted by looking at their meanings in the text. The terms are explained in detail in the glossary section, which also includes the terms of geography, geometry, astrology and mathematics. As a result of the study, some reading errors were corrected by confirming them from the relevant sources. The work is completed with the dictionary added at the end.