Tevârih-i Güzide–Nusret Nâme'nin Türk-Moğol tarihi açısından değerlendirilmesi

Abstract

Moğol tarihinin nadir bulunan eserlerinden biri olan ve XVI. yüzyılda Çağatay Türkçesinin klasik devrinde yazılmış Târîh-i Güzîde, Nuŝretnâme, özellikle Orta Asya Türk-Moğol tarihi açısından oldukça önemlidir. Orta Asya'da gelişen Türkçe tarih yazıcılığının en kıymetli eserleri arasında sayılabilecek nitelikte olan Tevârih-i Güzîde, Nusret-nâme esasen Şibânînâme olmasının yanı sıra Câmi'ü't-Tevârih'in ilk cildi olan Târih-i Mübâreke-i Gazan Han'ın Çağatayca çevirisini de kapsamaktadır. Oğuz Han destanı ile başlayan eser, Cengiz Han'ın hayatı ve hükümdarlığından Şiban Han'ın küçük kardeşi Mahmut Bahadır Sultan dönemini de kapsayan tarihî olayları ele almaktadır. Eserin iki nüshası bulunmakta ve her iki nüshası üzerine de yapılmış kapsamlı araştırmalar az bulunmaktadır.Çağatay Türkçesi ile yazılmış eserlerin en eski ve en geniş içeriklisi olan Tevârîh-i Güzîde Nusret-name hem dil bakımından hem de Moğol ve Türk tarih bakımından çok önemli bir eserdir ve Şibaniler dönemi tarihi bakımından öğrenilmesi gereken ehemmiyetli eserdir. Ayrıca Monggol-un Niguça Tobçiyan (Moğolların Gizli Tarihi) ve Fazlullah Reşîdü'd-din Fazlullah-ı Hemedânî'nin yazdığı Câmiu't-Tevârîh'ta olmayan veriler bulunduğu için bu eserin değeri artmaktadır. Bunun dışında eserde kullanılan on altı adet minyatür sanat tarihi bakımından çok kıymetlidir.Yazıldığı tarih itibarıyla Türkçe söz varlığına, Türk coğrafyası ve özel adlar bağlamında çok önemli katkılar sağlayacak ve problemler çozülecektır. Ayrıca metnin ekleşmesinde görülen farklılıklar alanda yapılacak çalışmalara katkı sağlayacaktır. Eser 3200 civarında özel ad barındırmaktadır. Böylece Tevârih-i Güzîde Nusret-nâme Türk ve Moğol tarihi çalışmalarında birincil kaynak olacaktır.Çalışmamız giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümünde Moğol tarihi yazıcılığına kaynaklık eden üç çeşit Altan Tobçı ve Sagan Secen'in Sagan Seçen'in Erdene-Tobçi eserinin tanıtımı yaptık. İkinci bölümünde `Mogollar ve Moğol İmparatorluğu` başlık altında Moğolları menşei ve Büyük Moğol İmparatorluğu kurulmasından önceki Moğol kavimleri hakkında bilgi verdik. Ardından Temüçin bütün Moğolları birleştirip Büyük Moğol İmparatorluğu kurması ve onun yaptı seferlere yer verdik. Ondan sonra Moğol İmparatorluğu ve bağımsız devletlerin ortaya çıkışı tarihi anlattık. En son üçüncü bölüm olarak TGNN eserin tanıtımı ve TGNN Metnin Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Karşılaştırmayı yaptık.

Târîh-* Güzîde, Nuŝretnâme – wr*tten *n the class*c era of Chagatay Turk*sh (around 16th century) – *s one of *ts rarely observed k*nd of l*terary work *n Mongol*an h*story, thus holds a notable s*gn*f*cance *n the narrat*on of Central As*an Turk h*story. The pr*nc*pal part of th*s remarkable work cons*sts of Ş*bânî- name, followed by the Chagatay Turk*sh translat*on of f*rst volume of Câm*'ü't-Tevâr*h, Târ*h-* Mübâreke-* Gazan Han. Paves *ts *ntroductory part w*th the Legend of Oghuz Khagan, Târîh-* Güzîde, Nuŝretnâme also covers broad range of h*stor*cal record, from the l*fe and governance of Gengh*s Khan to the re*gn of Mahmut Bahadır Sultan,brother of Ş*ban Han. There are two cop*es of Târîh-* Güzîde, Nuŝretnâme found up-to-date: and the amount of deta*led research conducted on both st*ll rema*ns scarce. Key Words: Chagatay Turk*sh, The h*story of Ş*banî Han, Târîh - * Güzîde, Nusret-nâme, The h*story of Mongols, Turks, Mongols.