Türkiye'de sağlık insangücünün sağlık hizmeti kullanımı ve sağlık sonuçları üzerine etkisi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Türkiye'deki sağlık insangücünün sağlık hizmeti kullanımı ve sağlık sonuçları üzerine etkisinin incelenmesidir. Çalışmada, Sağlık Bakanlığı'nın hazırlamış olduğu `Sağlık İstatistikleri Yıllığı` ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden faydalanılmıştır. Çalışma, 2012-2019 yılları arasını kapsamaktadır. Araştırmada, sağlık hizmeti kullanım göstergeleri olarak sağlık kurumuna toplam başvuru sayısı, kişi başına hekime başvuru sayısı, yatak doluluk oranı ve toplam ameliyat sayısı; sağlık sonuçları göstergeleri olarak bebek ölüm oranı ve beş yaş altı ölüm oranı kullanılmıştır. Sağlık insangücünün ölçümü için ise; pratisyen hekim sayısı, uzman hekim sayısı, asistan hekim sayısı, hemşire-ebe sayısı, diş hekimi sayısı, eczacı sayısı ve diğer sağlık personeli sayısı alınmıştır. Sağlık insangücünün hizmet kullanımı ve sağlık sonuçlarına etkisinin ölçülmesi için panel veri analizinden yararlanılmıştır. Panel veri analizi hem yıllara göre hem de illere göre değişimin incelenmesine imkan sunması sebebiyle tercih edilmiştir. Analiz sonuçları sağlık insangücünün sağlık hizmet kullanımı ve sağlık sonuçlarını etkilediğini göstermektedir. Sağlık insangücünün sağlık hizmeti kullanım değişkenlerinden yalnızca yatak doluluk oranı üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunmadığı görülmüştür. Uzman ve pratisyen hekim sayısının sağlık kurumuna toplam başvuru sayısı üzerinde pozitif, diş hekimi sayısının ise negatif etkisinin bulunduğu tespit edilmiştir. Kişi başına düşen hekime başvuru sayısı üzerinde diş hekimi ve eczacı sayısının pozitif etkisinin olduğu görülmüştür. Ameliyat sayısı üzerinde ise uzman hekim sayısının pozitif, pratisyen hekim ve diş hekimi sayısının ise negatif etkisi olduğu saptanmıştır. Son olarak sağlık sonuçlarının göstergesi olan bebek ve beş yaş altı ölüm oranları üzerinde uzman hekimlerin pozitif, pratisyen hekimlerin ise negatif etkisinin bulunduğu saptanmıştır. Çalışma sonuçlarının, mevcut veri seti üzerinden sağlık insangücünün niceliksel durumunu ortaya koyması açısından yazında önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir. Politika yapıcılar, araştırma sonuçlarını etkili bir sağlık insangücü planlaması için kullanabilir. Sağlık insangücü planlaması konusunda sağlık profesyoneli grupları arasındaki beceri karması ve coğrafi dengesizliklerin giderilmesi önerilmektedir. Sağlık profesyonellerini taşra bölgelerine çekmek için gerekli teşvik ve koordinasyon mekanizmalarının uygulanmasına odaklanılması gerektiği düşünülmektedir.

The aim of this study is to examine the effect of health workforce in Turkey on health service utilization and health outcomes. In the study, `Health Statistics Yearbook` prepared by the Ministry of Health and Turkish Statistical Institute (TUIK) data were used. The study included the period of years 2012-2019. In this research, the total number of applications to the health institutions, the number of applications to the physician per person, the bed occupancy rate and the total number of surgeries as indicators of health service utilization; infant mortality rate and under-five mortality rate were used as indicators of health outcomes. For the meausement of health workforce; the number of general practitioners, specialist physicians, assistant physicians, nurses-midwives, dentists, pharmacists and other health personnel were taken. Panel data analysis was used to measure the effect of health workforce on service utilization and health outcomes. Panel data analysis was preferred because it provides the opportunity to examine the change according to both years and provinces. The results of the analysis showed that the health workforce affect health service utilization and health outcomes. It has been observed that health workforce did not have a significant effect on the bed occupancy rate, which is one of the health service utilization variables. It has been determined that the number of specialists and general practitioners has a positive effect on the total number of applications to the health institution, and the number of dentists had a negative effect. It was observed that the number of dentists and pharmacists had a positive effect on the number of applications to the physician per capita. On the number of operations, it was determined that the number of specialist physicians had a positive effect, while the number of general practitioners and dentists had a negative effect. Finally, it was determined that specialist physicians had a positive effect and general practitioners had a negative effect on infant and under-five mortality rates, which are indicators of health outcomes. It is thought that the results of the study will fill an important gap in the literature in terms of revealing the quantitative status of health workforce over the existing data set. Policy makers can use research results for effective health workforce planning. It is recommended to eliminate the skill and geographical imbalances between health professional groups in health workforce planning. It is thought that it is necessary to focus on the implementation of the necessary incentive and coordination mechanisms to attract health professionals to rural areas.