Türkiye'de sabunhaneler

Abstract

En eski temizlik unsuru olan sabunun başlıca hammaddelerinden birinin zeytinyağı olması, sabunhanelerin, zeytin ağacının yetiştirildiği belli merkez ve bölgelerde inşa edilmesinde etken olmuştur. Bu yapıların tespit edildiği, Marmara'da Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Havran, Ege'de İzmir, Akdeniz'de Kahramanmaraş, Antakya, Güney Doğu Anadolu'da Gaziantep, Nizip, Kilis ve Birecik gibi yerler, Osmanlı döneminde, 19. yüzyıldan itibaren sabun üretim merkezleri olmakla birlikte, Cumhuriyet'in ilk yılları ve sonrasında da aynı konumunu geliştirerek devam ettirmiştir. Osmanlı Devleti'nin sabun imalatında ne gibi maddelerin kullanılması gerekli olduğu yönünde gösterdiği titizliği ve sabun sanayisine verdiği öneme, pek çok vesikada rastlamak mümkündür. Çalışma kapsamındaki bölgelerde bulunan sabunhaneler, endüstriyel bir amaca yönelik inşa edildiğinden, bu binalarda işlevsellik daima ön planda olmuştur. Fakat yapıların mimari biçimlenişinde ortaya çıkan bölgesel farklılıklar ve benzerlikler dikkati çekmektedir. Bu bağlamda, söz konusu çalışmada, Endüstri Mirası içinde değerlendirilen sabunhanelerin, kentlerin ekonomik ve ticari hayatına sağladığı katkılarla birlikte, bulundukları coğrafyanın mimarisine paralel şekillenmeleri ele alınmıştır.

The fact that one of the main raw materials of soap, which is the oldest cleaning element, is olive oil, has been a factor in the construction of soap factories in certain centers and regions where olive trees are grown. Places such as Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Havran in the Marmara, İzmir in the Aegean, Kahramanmaraş in the Eastern Mediterranean, Antakya, Kilis, Gaziantep, Nizip and Birecik in the Southeastern Anatolia where these structures were identified, as production centers since nineteenth century. The same centers continued to develop in the same location in the early years of the Republic and beyond. It is possible to come across in many documents the meticulousness of the Ottoman Empire regarding which substances should be used in soap production and the importance it attaches the soap industry.Since the soap factories in the areas covered by the study were built for an industrial purpose, functionality has always been at the forefront in these buildings. However, the regional differences and similarities that appear in the architectural formation of the buildings attract attention. In this context, in this study, the contributions of soap factories, which are considered as Industrial Heritage, to the economic and commercial life of cities, as well as their formation parallel to the architecture of the geography they are located in are discussed.