Yukarı Mezopotamya Bölgesi, başlangıcından Neolitik Çağ'ın sonuna kadar anıtsal yapıların kültürel, sosyal ve ekonomik bağlamda değerlendirilmesi

Abstract

İnsanlık, ilk nefesinden günümüze değin sürekli bir gelişim, değişim geçirmiş, akli olarak evrimleşmiş ve günümüz yaşantısını oluşturmuştur. Bu geçen süreç içinde deneyimler birikmiş, farklı oluşumlar birden bire değil de bu deneyimlerle uzun süren zamanlarda ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunlardan biri ve en önemlisi insanlığın avcı-toplayıcı yaşam modelinden yerleşik daha sonra ise yerleşik - üretici yaşam modeline geçmesidir. İlk yerleşimlerin Epi-Paleolitik sonlarında oluşturulması (Mezolitik) beraberinde birçok yenilik getirmiş, mağaralardan anıtsal mimarilere, birçok anlama gelen eserlere ve günümüz yaşantısının temellerine etki edecek buluş ya da olgulara erişilmeye başlanmıştır. Yinede ilk yerleşimlerde, günümüzde onlarca kazı yapılmasına rağmen birçok soru cevapsız kalmıştır. Bunlardan en önemlisi ise Neolitik Çağ ve bu çağın başlarında kurulmaya başlanan ve dönemin ortalarında terk edilen `Anıtsal Yapılar` dır. Döneminin işleyişi hakkında önemli kanıtlar sunan bu yapılar birçok araştırmacı tarafından kesin kanıtlar olmamasına rağmen `Kült Yapıları ya da Tapınak` olarak yorumlanmıştır. Bu tez çalışmasında bu anıtsal Yapıların Kamu-Kült ilişkisi incelenmiş, Yukarı Mezopotamya Bölgesi'nde dağılımı ve gelişimleri araştırılmış ve döneminin sosyal, ekonomik ve kültürel unsurları açıklanmaya çalışılmıştır. Anıtsal Yapılar'ın kullanım zamanları dışında, yani kullanımları bırakıldıktan sonra ki (Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem sonları ve Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem) dönemlerde dahil olmak üzere Kalkolitik Çağ başlarına değin bölgenin genel özellikleri de açıklanmaya çalışılmıştır. Tabi ki bu çalışma sadece Yukarı Mezopotamya Bölgesi ile sınırlı kalmamış diğer bölgelerde bulunan yerleşimlerle de karşılaştırılarak ele alınmıştır.

Humanity has undergone continuous development and change from its first breath to the present, evolved mentally, and formed today's life. During this period, experiences have accumulated, and different formations have started to emerge not suddenly, but with these experiences in long periods. One and the most important of these is the transition of humanity from hunter-gatherer life model to settled and later settled-productive life model. The creation of the first settlements at the end of the Epi-Paleolithic (Mesolithic) brought many innovations with it, and inventions or phenomena that would affect the foundations of today's life began to be reached from caves to monumental architectures, works of many meanings. However, many questions have remained unanswered in the first settlements despite dozens of excavations today. The most important of these is the Neolithic Age and the `Monumental Buildings` that started to be established at the beginning of this age and were abandoned in the middle of the period. These structures, which provide important evidence about the functioning of the period, have been interpreted by many researchers as `Cult Structures or Temple`, although there is no definitive evidence. In this thesis study, the public-cult relationship of these monumental buildings was examined, their distribution and development in the Upper Mesopotamia Region was investigated and the social, economic and cultural elements of the period were tried to be explained. Apart from the usage periods of the Monumental Buildings the general characteristics of the region until the beginning of the Chalcolithic Age were also explained. Of course, this study is not carried out only by being limited to the Upper Mesopotamia Region but also by comparing with the settlements in other regions.