Süryani kiliselerinde Kduşkudşin (Mardin, Diyarbakır, Şırnak, Adıyaman örnekleri)

Abstract

Kültürel ve mimari açıdan zengin bir dini mirasın temsilcileri olan Süryaniler, tezin çalışma kapsamına giren illerin bulunduğu bölge ile Turabdin Bölgesi'nin köklü halkları arasında yer almaktadır. Antik dönemlerden beri Süryani kültürünün var olduğu tarihi coğrafyayı tanımlayan Turabdin ve çevresini de kapsayan bölge, tarihsel süreç içinde birçok farklı dini, siyasi ve etnik yapıyı bünyesinde barındırmıştır. Süryaniler, bölgenin bu kozmopolit yapısı içinde varlığını koruyan ve devam ettiren halklardan biri olarak ön plana çıkmaktadır. Erken dönemlerden itibaren Hıristiyanlığı kabul eden Süryaniler, manastır ve kilise yapılarıyla özgün dini bir mimari gelenek oluşturmayı başarmışlardır. Süryani kiliseleri, plan ve mimari açıdan bazı özellikleri ile diğer birçok Hıristiyan kilisesinden ayrılmaktadır. Bu kilise yapıları içerisinde ayinlerin odağında yer alan kduşkudşinler, Süryani dini mimarisinin önemli liturjik ögelerinden biri olarak önem taşımaktadır. Süryani kiliselerine, mezbah/medboh ve apsis olarak tanımlanan bölümde bulunan kduşkudşinler, Süryani kilisesinin en önemli sakramentlerden biri olan Evharistiya ve diğer ayinlerin icra edildiği litürjik elemanı ifade etmektedir. Süryanice `Kutsalların Kutsalı` anlamına gelen kduşkudşin, Tanrı'nın sofrası, İsa'nın mezarı, hayat masası, hayat suyu veren kaynak ve hayat ırmağı gibi simgesel anlamları karşılamaktadır. Bölgedeki Süryani dini yapılarının yanı sıra Ermeni ve Keldani gibi farklı Hıristiyan topluluklarına ait kiliselerde de yer almakla beraber; günümüze ulaşan kduşkudşinlerin çoğunluğu Süryani mimarisinde karşımıza çıkmaktadır. Tez çalışması kapsamında, başta Mardin olmak üzere Diyarbakır, Şırnak ve Adıyaman illerinin merkezleri ile bu illere bağlı bazı köylerde bulunan Süryani manastır ve kiliselerinde incelemeler yapılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde, Süryani kiliselerinde kduşkudşinlerin yeri ve liturjik işlevi hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, Süryani kiliselerinde bulunan bulunan bazı kduşkudşinler, çizim ve fotoğraf çalışmaları ile desteklenerek tanıtılmıştır. Üçüncü bölümde, kduşkudşinlerin Süryani kiliselerindeki liturjik önemi, sembolik arka planı, farklı kültür ve mimari geleneklerle etkileşim boyutu gibi konular irdelenerek, tipolojik özellikleri, tipolojiyi meydana getiren elemanlar ile kullanılan malzeme ve süsleme programları belirlenmeye çalışılmıştır. Süryani kiliselerinde en kutsal alanın sembolik karşılığı olan bu liturjik unsurlar, zaman içinde sunak masasını merkez alarak gelişen anıtsal boyutlu görünümleri ile mimari bir form kazanmışlardır. Diğer Hıristiyan mezheplerinin mimarisinde de bulunan altar ve kiborium gibi ögelerin, işlevsel ve sembolik anlamıyla örtüşen kduşkudşinler, sanat tarihi bilimi disiplini içinde yer edinmesi gereken, Süryani sanatına özgü liturjik ve mimari unsurlar arasındadır.

Syrians, who are the representatives of a culturally and architecturally rich religious heritage, are among the rooted community of the region of the provinces included in the study and the Turabdin Region. Turabdin, which defines the historical geography and the region surrounding where Syriac culture has existed since ancient times, has comprised many different religious, political and ethnic structures in the historical process. Syrians stand out as one of the communities that preserve and maintain their existence in this cosmopolitan structure of the region. Assyrians, who accepted Christianity from early times, succeeded in establishing a unique religious architectural tradition with their monasteries and churches. Syriac churches differ from many other Christian churches with some features in terms of plan and architecture. Kdushkudshins, which are at the center of the rituals in these church structures, are important as one of the important liturgical elements of Syriac religious architecture.In Syriac church terminology, these items in question, located in the section defined as the altar/medboh and the apse, refers to the liturgical element in which the eucharist and other rites, one of the most important sacraments of the Syriac Church, are performed. In Syriac, kdushkudshin, meaning `the holiest of holies`, stands for symbolic meanings such as the table of God, the tomb of Jesus, the table of life, the spring that gives water to life and the river of life. In addition to the Syriac religious structures in the region, there are also churches belonging to different Christian communities such as Armenian and Chaldean; the majority of the kdushkudshins that have survived to the present day appear in Syriac architecture.Within the scope of the thesis work, kduşkudşin samples of Syriac monasteries and churches particulary in Mardin and in the center of our provinces such as Diyarbakır, Şırnak ve Adıyaman and in some of the villages of these provinces were examined. In the first part of the study, information was given about the place and liturgical function of kdushkudshins in Syriac churches. In the second part, some of the kdushkudshins found in Syriac churches were introduced by supporting drawings and photographic studies. In the third chapter, by discussing subjects such as the liturgical importance of the kdushkudshins in Syriac churches, their symbolic background, the dimension of interaction with different cultures and architectural traditions their typological features, the elements that make up the typology, the materials used and the decoration programs were tried to be determined. These liturgical elements, which are the symbolic equivalent of the holiest area in Syriac churches, have acquired an architectural form with their monumental dimensional appearances that developed over time by centering the altar table. Kdushkudshins, overlap in their functional and symbolic meanings with elements such as altar and kiborium which also found in the architecture of other Christian denominations, are among the liturgical and architectural elements specific to Syriac art that should have a place in the discipline of art history science.