İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin eleştirel okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel okuryazarlık becerilerini Türkçe dersleriyle ilişkilendirilerek hazırlanan öğretim uygulamaları (strateji ve etkinlikler) doğrultusunda geliştirmektir. Araştırma boyunca elde edilen veriler; araştırmacı tarafından geliştirilen etkinlik kâğıtları, yarı yapılandırılmış öğretmen - öğrenci görüşme formu ve araştırmacı gözlem formu aracılığıyla toplanmıştır. Araştırma 2019-2020 eğitim-öğretim döneminde sosyo-ekonomik düzeyi alt ve orta düzeydeki öğrencilerden oluşan bir devlet okulunda gerçekleştirilmiştir. Araştırmadaki çalışma grubu, Uşak il merkezindeki bir ilkokulun 4. sınıfında öğrenim gören 27 öğrenciden oluşmuştur.Eleştirel okuryazarlık uygulama süreci 18 hafta (72 oturum) sürmüştür. Uygulama süreci anlam kurma, sorgulama, çoklu bakış açısı ve sosyal eylem olmak üzere dört aşamada gerçekleşmiştir. Süreçte araştırmacı tarafından geliştirilen etkinliklerden yararlanılmıştır. Etkinlikler tasarlanırken eleştirel okuryazarlık stratejilerinden `karakterin bakış açısı, karakterin yerine koyma, metinleri - görselleri karşılaştırma ve problem çözmeden` yararlanılmıştır.Çalışma grubunda yer alan öğrencilerin ön test, son test ve kalıcılık testi sonucunda aldıkları puanların aritmetik ortalamaları hesaplanarak araştırma soruları doğrultusunda grup içi karşılaştırmalar yapılmıştır. Grup içi karşılaştırmalarda bağımlı gruplar t-testi (paired sample test) kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış öğretmen ve öğrenci görüşme formları kodlama yapılarak analiz edilmiştir.Eleştirel okuryazarlık becerisine yönelik geliştirilen puanlama anahtarı doğrultusunda ön test-son test puanları arasında 43,62 ve son test-kalıcılık testi puanları arasında 4,40 puanlık fark bulunmuştur. Öğrencilerin uygulama öncesi ve uygulama sonrası aldıkları puanlarda anlamlı bir artış gözlemlenmiştir. Bu sonuçlara göre uygulamanın öğrencilerin eleştirel okuryazarlık becerilerine olumlu yönde katkı sağladığını söylemek mümkündür. Öğretmelerle yapılan görüşmede öğretmenler; eleştirel okuryazarlık becerilerinin Türkçe öğretim programında ve ders kitaplarında yeteri kadar yer bulmadığına dikkat çekerken eleştirel okuryazarlık becerisinin öğretim programı boyutu, ders kitaplarının düzenlenmesi, öğretmen eğitimleri ve ders olarak düzenlenmesi gerektiğine vurgu yapmışlardır. Öğrencilerle yapılan görüşme neticesinde öğrenciler; eleştirel okuryazarlık uygulamalarından keyif aldıklarını, etkinlikleri eğlenceli bulduklarını, Türkçe dersine karşı olumlu tutum sergilediklerini, gerçekleştirilen sosyal eylemlerin sosyal farkındalık ve empati duygularını geliştirdiğini, olaylara farkla pencerelerden bakabilme becerilerinin geliştiğini belirtmişlerdir. Öğrenciler aynı zamanda problem çözme ve sorgulama aşamalarında zaman zaman zorladıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca eleştirel okuryazarlık uygulamaları Türkçe derslerini geleneksel yapısının dışına çıkararak daha eğlenceli, öğrencilerin aktif katılımını sağlayan, skeç hazırlama, münazara yapma, sunum yapma ve sosyal eylem çalışmalarına imkân sağlayan dinamik bir yapıya dönüşmesine katkı sağlamıştır.Sonuç olarak Türkçe dersleriyle ilişkilendirilen eleştirel okuryazarlık uygulamaları öğrencilerin okuduklarını, dinlediklerini ve izlediklerini eleştirel bakış açısıyla farklı açılardan değerlendirerek yeniden anlamlandırabilmelerine imkân sağlamıştır. Bu doğrultuda günümüz araştırmacıları, öğretmenleri ve uygulayıcıları için eleştirel okuryazarlık uygulamalarının öğrenme ortamlarında kullanılmasının demokratik ve özgür düşünmeye imkân sunan, eleştirilere açık, sosyal eylemi destekleyen, aktif öğrenme ortamının oluşturulabileceğine ilişkin bir takım önerilerde bulunulmuştur. Anahtar kelimeler: Türkçe Eğitimi, Eleştirel Okuryazarlık, Eylem Araştırması, Sosyal Eylem

This study aims to improve the critical literacy skills of primary school 4th-grade students in line with the program prepared by associating them with Turkish lessons. Throughout the research, the data obtained were collected through the activity papers developed by the researcher, the semi-structured teacher - student interview form and the researcher observation form. The study was conducted in the 2019-2020 academic year in a public school consisting of lower and middle-level socio-economic level students. The study group in the study consisted of 27 students studying in the 4th-grade of a primary school in the city centre of Usak.The critical literacy implementation process lasted 18 weeks (72 sessions). The implementation process took place in four stages as associating, questioning, multi-perspective, and social action. During the process, activities developed by the researcher were used. While designing the activities, critical literacy strategies were used from the `character's point of view, the substitution of the character, comparing texts - images and problem solving`.In-group comparisons were made in line with the research questions by calculating the arithmetic mean of the scores obtained by the students in the study group as a result of the pre-test, post-test and retention test. In-group comparisons, dependent groups t-test (paired sample test) was used. Semi-structured teacher and student interview forms were analysed by hand-coding.In line with the scoring key developed for critical literacy skills, a difference of 43.62 points between pre-test and post-test scores and 4.40 points between post-test and retention test scores was found. There was a significant increase in the scores the students got before and after the application. According to these results, it is possible to say that the application contributed positively to the critical literacy skills of students. In the interviews with the teachers, while the teachers pointed out that critical literacy skills are not sufficiently included in the Turkish curriculum and textbooks, they emphasized that the critical literacy skills should be organized as a curriculum dimension, textbooks, teacher trainings and lessons. As a result of the interviews with the students, the students stated that they enjoyed critical literacy practices, found the activities entertaining, and had a positive attitude towards Turkish lessons and also, they stated that the social actions carried out improved their social awareness and empathy feelings, and their ability to look at the events from the windows with a difference. Besides, the students stated that they had difficulties from time to time in the problem solving and questioning stages. Moreover, critical literacy practices have enabled Turkish lessons to be transformed into a more entertaining, dynamic structure that enables active participation of students, preparation of sketches, debating, making presentations and social action studies by taking Turkish lessons out of their traditional structure.As a result, the critical literacy practices associated with Turkish lessons enabled students to reinterpret what they read, listen to, and watch from different angles from a critical point of view. Accordingly, suggestions were made to present to researchers, teachers and professionals regarding the use of critical literacy practices in learning environments that can generate active learning environments, and the offer of democracy and free-thinking, open to criticism, willing to take action activitiesKeywords: Turkish Education, Critical Literacy, Action Research, Social Action