İngiliz arşiv belgelerinde Mondros Mütarekesi sonrası Güneydoğu Anadolu ve Çukurova'da İngiliz faaliyetleri

Abstract

İngilizler, Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na girmesinden sonra Osmanlı ordusuna önemli kayıplar verdirebilecek savaş planları üzerinde çalışmışlardır. Bu planlardan birisi, 1914 yılında gündeme gelen ve 1915 yılı boyunca üzerinde düşünülüp hayata geçirilmeyen İskenderun Körfezi'ne bir çıkarma harekâtı yapılmasıydı. 1916 yılına gelindiğinde İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapılan Sykes-Picot Anlaşması'yla Çukurova, Antep, Maraş ve Urfa Fransızlara bırakılmıştır. 1917 yılında İskenderun Körfezi'ne bir çıkarma harekâtı düzenlenmesi İtilaf Devletleri arasında gündeme gelmişse de uygulamaya konmamıştır. Nitekim 30 Ekim 1918 tarihinde Osmanlı Devleti, Mondros Mütarekesi'ni imzalayarak Birinci Dünya Savaşı'ndan yenik bir şekilde ayrılmıştır.Mondros Mütarekesi'nden hemen sonra İngilizler, 3 Kasım 1918'de Musul'u, 9 Kasım 1918'de İskenderun'u, 17 Aralık 1918'de Antep'i, 24 Aralık 1918'de Kilis'i, 22 Şubat 1919'da Maraş'ı ve 24 Mart 1919'da Urfa'yı işgal etmişlerdir. Ayrıca Güneydoğu Anadolu'ya Albay Keeling, Binbaşı Noel, Yüzbaşı Woolley'yi göndererek siyasi faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu subaylar vasıtasıyla gerek Ermeniler gerekse Kürtler hakkında bilgi toplamaya çalışmışlardır. Bunun yanı sıra Kürtleri kendi saflarına çekmek için gayret göstermişlerdir.Fransızlar ise, 17 Aralık 1918 tarihinde Mersin Limanı'na çıkarmış oldukları Doğu Lejyonu ile Pozantı'ya kadar Adana Vilayeti'ni işgal etmişlerdir. Ne var ki, Doğu Lejyonu içerisinde yer alan Ermeni lejyonerler, Adana Vilayeti'nde asayiş sorunu yaratmışlardır. Bunu üzerine Mısır Seferi Kuvveti Komutanı General Allenby, Fransız işgali altındaki bölgeyi ikiye ayırmıştır. Mülki yönetimi Fransızlara bırakırken askeri kontrolü ise İngilizlere vermiştir. Böylece Çukurova'da İngiliz-Fransız ortak işgal dönemi başlamıştır. Bunun yanı sıra General Allenby, Ocak 1919'da Silifke hariç olmak üzere Adana Vilayeti'nde `İşgal Edilmiş Düşman Toprağı Yönetimi-Kuzey` adında bir işgal yönetimi kurmuş ve bu idarenin başına Albay Brémond'u getirmiştir. Şubat 1919'da Çukurova'ya gelen İngiliz birlikleri, buradaki asayişi sağlamaya çalışmışlardır. Ancak İngiltere Başbakanı Lloyd George'un Paris Barış Konferansı'nda 15 Eylül 1919 tarihinde Yüksek Konsey'e sunmuş olduğu memorandum uyarınca İngiliz birlikleri, 1 Kasım 1919 tarihinden itibaren Çukurova, Antep, Maraş ve Urfa'yı boşaltmaya başlamışlardır.

After the entry of the Ottoman Empire into the First World War, the British worked on war plans that could cause significant losses to the Ottoman army. One of these plans was to launch a landing operation in İskenderun Bay, which was brought to the agenda in 1914 and was not considered and implemented throughout 1915. In 1916, Çukurova, Antep, Maraş and Urfa were left to the French with the Sykes-Picot Agreement signed between England, France and Russia. In 1917, the organization of landing operation in the İskenderun Bay was on the agenda among the Entente Powers, but it was not implemented. Thus the Ottoman Empire signed the Armistice of Mudros on October 30, 1918 and left the First World War in a defeated way.After the Armistice of Mudros, the British occupied Musul on November 3, 1918, İskenderun on November 9, 1918, Antep on December 17, 1918, Kilis on December 24, 1918, Maraş on February 22, 1919 and Urfa on March 24, 1919. They also engaged in political activities in Southeast Anatolia. They were also politically influenced by sending Colonel Keeling, Major Noel and Captain Woolley to Southeast Anatolia. Through these officers, they tried to gather information on Armenians and Kurdish people. In addition, they tried hard to get the Kurdish people to their side.The French occupied the Adana Province up to Pozantı with Eastern Legion, which they landed in Mersin Port on December 17, 1918. However, Armenian legionnaires, who were in the Eastern Legion, created a security problem in Adana Province. Upon this, the Commander of the Egyptian Expeditionary Force, General Allenby, left the civil administration of the areas under French occupation to the French, while he gave the military control to the British. Thus, the period of joint British-French occupation began in Çukurova. Moreover, General Allenby established an occupation administration called `Occupied Enemy Territory Administration-North` in Adana Province, excluding Silifke, in January 1919 and appointed Colonel Brémond to head this administration. The British troops who arrived in Çukurova in February 1919 tried to ensure public ordere here. However, in accordance with the memorandum submitted by British Prime Minister Lloyd George to the Supreme Council on September 15, 1919 at the Paris Peace Conference, British troops started to evacuate Çukurova, Antep, Maraş and Urfa as of November 1, 1919.