Amerika Birleşik Devletleri arşiv belgelerinde 1958 Lübnan Krizi

Abstract

Sahne olduğu birçok olay ile dünya tarihinin seyrine yön veren Ortadoğu, uluslararası sistemin merkezlerinden biri olmuştur. Türkiye için de Ortadoğu'yu hem tarihsel hem de güncel anlamda yakından takip etmek oldukça önemlidir. Bu çerçevede Ortadoğu'nun siyasi, toplumsal ve kültürel değerlerini odağa alarak bölgenin tarihini geniş bir açıdan tahlil etmek elzemdir. Yapılan tahlillerde, Soğuk Savaş'ın başından bu yana Ortadoğu'ya özel bir önem atfeden Amerika Birleşik Devletleri (ABD) faktörünü de mutlaka gözetmek gerekmektedir. Soğuk Savaş'ın giderek ısındığı 1950'lerden itibaren ABD ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) arasında önemli bir rekabet alanı haline gelen Ortadoğu'da 1958, krizler yılı olmuştur. 1955'te ABD'nin SSCB'yi çevreleme stratejisinin Ortadoğu ayağı olan Bağdat Paktı'nın kurulması ile hızlanan bölgesel gerginlikler, 1956 Süveyş ve 1957 Suriye krizleri ile giderek derinleşmiştir. Şubat 1958'de Mısır ve Suriye'nin Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) çatısı altında birleşmesi, bölgedeki ideolojik kamplaşmanın Lübnan üzerinden çatışmaya dönüşmesine neden olmuştur. ABD ise bu süreçte Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) kanalı ile bir süredir iç işlerine müdahil olduğu Lübnan'daki krizi yakından takip etmiştir. Ortadoğu'daki tüm krizleri `Sovyet etkisine` bağlayan ABD, sadık müttefiki Irak monarşisinin 14 Temmuz 1958'de kanlı bir darbe ile yıkılmasının ardından Lübnan'ı da kaybetmemek için askeri bir harekata girişmiştir. Tarihe Blue Bat Operasyonu olarak geçen bu operasyon, ABD'nin Ortadoğu topraklarına düzenlediği ilk askerî harekât olmuştur. Temmuz 1958, hem Amerikan tarihi hem de Ortadoğu tarihi açısından sembolik değerde bir milattır. Nitekim, bu tarihten sonra ABD'nin günümüze değin uzanan Ortadoğu'ya yönelik askeri müdahalelerinin arkası kesilmemiştir. Adana'da bulunan İncirlik Hava Üssü'nün ABD tarafından ilk kez kullanıldığı bu operasyon, Türk siyasi tarihi için de ayrıca önem taşımaktadır. 1958 Lübnan Krizi ve Amerikan müdahalesi, Türkiye'deki mevcut iktidar-muhalafet gerginliğine dış politika boyutunu da eklemiştir. Bu süreçte başlayan Türkiye'deki Amerikan üsleri tartışmaları, halen varlığını korumaktadır. Bu çerçevede tez çalışmasının hedefi Soğuk Savaş'ın Ortadoğu'yu etkisi altına almaya başladığı bu kritik dönemi ABD Dışişleri Bakanlığı, CIA, Birleşmiş Milletler (BM) ve Amerikan askeri belgeleri ışığında ele almaktır.

The Middle East, which has shaped the course of world history with the many events it has witnessed, has always been one of the centers of the international system. It is very important for Turkey to closely follow the Middle East both in historical and contemporary terms. In this framework, it is essential to analyze the history of the region from a broad perspective by focusing on the political, social and cultural values of the Middle East. In these analyses, the United States of America (USA), which has attached special importance to the Middle East since the beginning of the Cold War, must be taken into consideration. 1958 was a year of crises in the Middle East, which had become an important area of competition between the US and the USSR since the 1950s, when the Cold War became increasingly heated. Regional tensions, which accelerated with the establishment of the Baghdad Pact in 1955, deepened with the Suez crisis in 1956 and the Syrian crisis in 1957. The unification of Egypt and Syria under the umbrella of the United Arab Republic (UAR) in February 1958 caused the ideological polarization in the region to turn into a conflict over Lebanon. In this process, the US closely followed the crisis in Lebanon, which it had been intervening in its internal affairs through the CIA. Attributing all the crises in the Middle East to the `Soviet influence`, the US embarked on a military operation in order not to lose Lebanon after the fall of its ally, the Iraqi monarchy, in a bloody coup d'état on July 14, 1958. This operation, known in history as Operation Blue Bat, was the first US military operation in the Middle East. July 1958 is a milestone of symbolic value for both American history and the history of the Middle East. As a matter of fact, after this date, the US military interventions in the Middle East have continued to this day. This operation, in which the Incirlik Air Base in Adana was used by the US for the first time, is also important for Turkish political history. The 1958 Lebanon Crisis and the American intervention added a foreign policy dimension to the existing government-opposition tension in Turkey. The debate on the American bases in Turkey, which started in this process, is still ongoing. In this framework, the thesis aims to analyze this critical period when the Cold War began to influence the Middle East in the light of US State Department, CIA, UN and American military documents.