İşgal yıllarında Anadolu'da kültürel talan: Eski eser kaçakçılığı (1918-1922)

Abstract

30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi'nden sonra Osmanlı topraklarında başlayan işgallerde işgalciler, eski eserlerle yakından ilgilenmiş hem araştırma ve kazı yapmış hem buldukları eserleri yurt dışına kaçırmış hem de bu eserler sayesinde Anadolu'daki varlıklarını anlamlandırma ve tescilleme gayreti içine girmişlerdir. Bu kapsamda İngiliz, Amerikan, Fransız, İtalyan ve Yunan işgal güçlerinin hepsinin, Anadolu'da, eski eser kaçakçılığı yaptığı görülmüştür.Her ne kadar işgal döneminde Müze-i Hümâyûn başta olmak üzere bürokrasi, eski eser kaçakçılığını önlemeye çalışmışsa da çoğunlukla buna gücü yetmemiş ancak yine de her bir ihbar değerlendirilmiş ve her sorun çözülmeye çalışılmıştır. Çalışmada eski eserin ve kaçakçılığın ne olduğu, Osmanlı Devleti'nde eski eser kaçakçılığının mahiyeti ve bu kaçakçılığı engelleme faaliyetleri incelenmiş; ilk müze teşebbüslerinden başlanarak hukuki düzenlemeler ve diğer girişimlerle bu konuda alınan önlemler, bilhassa da işgal döneminde yapılan uygulamalar açıklanmaya çalışılmıştır.Bu çalışmada başta eski Müze-i Hümâyûn, şimdiki İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşivi olmak üzere, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi ve Cumhurbaşkanlığı Arşivi tetkik edilmiş; günün gazeteleri, mecmuaları ve dönemin tanıklarının yazdıkları taranmış, konuyla ilgili önceki çalışmalarla bu dönem incelenmeye çalışılmıştır.

During the occupation in Ottoman territory following the Armistice of Mondros on 30 October 1918; the occupying forces were closely interested in antiquities, they carried out surveys and excavations, they smuggled the findings and also, they tried to give a meaning to and legitimize their existence in Anatolia through these artefacts.Although the bureaucracy, especially Imperial Museum tried to prevent the smuggling of artefacts, mostly no result has been achieved. Nevertheless, every single report was put in process and every problem was tried to be solved.In this thesis, the definitions of antiquities and smuggling, the nature of antiquities smuggling activity in Ottoman Empire and preventive measures were analyzed; beginning with the first ventures of museology, it was attempted to give an explanation to the legal regulations and other measures taken, particularly the practices in the occupation period.In the preparation phase of the thesis, researches were conducted in the archives of Istanbul Archaeological Museum -then Imperial Museum-, Prime Ministry Ottoman Archives, Prime Ministry Republic Archives and Presidency of Republic of Türkiye Archives; the papers, magazines of the epoch and the records of witnesses were studied and this period was analyzed in the light of the previous related researches.