Ana Türkçedeki fonemik yarılmaların eski Türkçedeki yardımcı seslerin oluşumundaki etkisi

Abstract

Yardımcı sesler, ekleşme uyumsuzluklarını ortadan kaldırma yollarından biri olup yardımcı ünlüler ve yardımcı ünsüzler olmak üzere iki farklı kategoride incelenmektedir. /y/, Eski Türkçenin yardımcı ünsüz olarak genelleşebilen tek sesidir. Eski Türkçede /y/ dışında da içte türeyen ünsüzler vardır. Üleştirme sıfatı yapan ekin başındaki ünsüzün erimesiyle ortaya çıkan çatışmayı, analojik /ş/ ve /r/ sesleri engellemektedir. 3. kişi iyelik eklerinin ünlü tabanlarıyla ekleşmesi durumunda ortaya çıkan /s/ ise bizce eskicil *(p')i(n) zamirinin giriş sesinde bulunan ünsüzün kalıntısıdır. Eski Türkçede yardımcı ünsüz olabileceği düşünülen diğer ses /n/'dir. Belirtme ve ilgi hâli eklerinin tek şekilli olduğu lehçelerdeki ek başlarında görülen /n/ bulaşma bir sestir. Bizce, üçüncü kişi iyelik eki ile hâl ekleri arasında görülen /n/ ise eskicil bir zamir olarak tasarladığımız *(p')i(n) ile ilişkilidir. *(p')i(n), *(p')i üçüncü kişi zamiri ve eskicil teklik kategorisi eki olan *+n ekinin kalıplaşmasıyla ortaya çıkmış olmalıdır. Bu teklik belirten ek, *(p')i zamirinde donmuş olduğu için /n/ fonemine zamir /n/'si demek yanlış bir tercih değildir. Ancak bu fonemin donmuş bir teklik kategorisi eki olduğunu unutmamak gerekmektedir. Eski Türkçedeki yardımcı ünlüler /ı, i, u, ü/'dür. Bu yardımcı ünlülere az sayıda metinde /a, e/ fonemleri eklenmektedir. Eski Türkçedeki yardımcı sesler, özellikle Ana Türkçeden itibaren hızlanan fonemik yarılmalar sonucunda oluşmuş veya fonetik evrimlerini olgunlaştırmıştır. Bu nedenle tezimizde, fonemik yarılmaların yardımcı sesler üzerindeki etkisini inceleyeceğiz. Böylece yardımcı seslerin Eski Türkçeye varıncaya kadar geçirdiği fonetik aşamaları fonemik yarılma diyagramlarıyla somutlaştırmaya çalışacağız. Çalışmamızın Eski Türkçedeki yardımcı seslerin kökenlerini anlama konusunda bize önemli ipuçları vereceği kanaatindeyiz.

Connecting phonemes are one way of removing the phonemic clashes at attachment points of suffixs. They are examined in two different categories, intervocalic euphonic consonants and connecting vowels. Presumably this situation has caused the use of intervocalic euphonic consonants in Turkish. /y/, is the only consonant that can be generalized as an connecting voice in Turkic. In Old Turkic, there are consonants different from /y/ emerging at the attachment points of suffixs. /s/ phoneme, occurs in case of a match to the vocal basis of the third person possessive suffix. We are thinking that the phoneme is the residue of the consonant in the initial phoneme of the archaic (p')i(n). Of these phonemes as /ş/ and /r/ consonants have emerged through linguistic analogy. Because of the initial consonant of the distributive numeral adjective suffix has fallen. In Old Turkic, other phoneme which is supposed to be the intervocalic euphonic consonant is /n/. Constant initial consonants of dative and accusative suffixes are an analogy origin phoneme. According to us, between the third person possessive suffix and noun of case suffixes /n/ are associated with archaic *i(n) pronoun. Probably, *i possessive pronoun and *+n archaic singular category suffix have been fused. As a result, the archaic * i (n) pronoun has appeared. Due to *+n and *i are fusing together /n/ phoneme could be called the prominal /n/. However, it is important to remember that this is a sterotyping singular category suffix. In Old Turkic, connecting vowels are /ı, i, u, ü/ phonemes. In a few text, /a, e/ are added to these vowels. In Old Turkic connecting phonemes, especially, after Proto-Turkic Era dramatically phonomic split quickly has expanded his phonomic evolution. Voice changes in connecting phonemes have increased. For this reason, in our thesis, we will examine the phonemic interactions in the connecting voices. In this way, we will try to embody phonemic changes in connecting phonemes with phonemic split diagrams. We believe that our work will give us important clues in understanding the origins of the connecting phonemes in Old Turkic.