İslam coğrafyacılarına göre Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157)

Abstract

Geniş bir coğrafyayı kapsayan Horasan bölgesi pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Kelime kökü olarak `güneş ülkesi` anlamına gelmesi dünyanın önemli bir merkezi olduğuna işaret etmektedir. Güzel bir coğrafyaya sahip olması ve stratejik ticaret yolları üzerinde bulunmasından dolayı tarih boyunca farklı milletler burayı ele geçirmek için uğraşmışlardır. İslamiyetten önce ilk olarak Arî ırkı daha sonra başka devletler en son Göktürkler ve Sâsânîler bu bölgenin hakimi olmuşlardır. İslâm fetihlerinin başlamasıyla Hz. Ömer ve Hz. Osman döneminde daha sonra Emeviler ve Abbasiler döneminde bu bölgede hüküm sürülmüştür. Türk devletleri de aynı şekilde bu bölgede hakim olmak için uğraşmıştır. İlk olarak Gazneliler döneminde Türk kültürüyle tanışan Horasan, Selçukluların hakimiyetinden sonra tam manasıyla bir Türk ülkesi haline gelmiştir.Selçuklular Devleti'nin merkezi, sultanların güç kaynağı, ilim ve ticaret merkezi olan Horasan, bu dönemde pek çok savaşa ev sahipliği yapsa da uzun müddet Selçuklu Devleti'nin merkezi olmaya devam etmiştir. Devletin dört başkentinden ikisi bu bölgenin içerisinde yer alan Nîşâbûr ve Merv şehirleridir. Selçuklular ilk başta bu bölgeye zorla gönderilmiş olsalar da çok kısa bir sürede buraya uyum sağlamışlar ve kendi kültürleri ile imparatorluk kurma yolunda çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalarında yaptıkları stratejik hamleler ile bölgedeki varlıklarını daha da sağlamlaştırarak güçlerini ortaya koymuşlardır. Böylelikle uzun bir müddet bu topraklarda hüküm sürmüşlerdir.Horasan bölgesi çok geniş bir coğrafyayı sınırları içerisine aldığı için burada pek çok şehir bulunmaktadır. Belh, Herat, Merv ve Nîşâbûr ana şehirleri olup onlara bağlı merkez şehirler ve köyler bulunmaktadır. Bu şehirlerin çoğunluğu Selçuklular döneminde ticaret yolu üzerinde bulunmaları veya stratejik konumları sebebiyle büyük bir öneme sahip olmuşlardır. Selçuklular, bölgenin önemini fark ettikleri için burada medreseler kurarak diğer alanlarda olduğu gibi ilim alanındada zirve dönem yaşamışlardır. Bölgede yaptıkları yenilikler sayesinde siyasi, ekonomik ve kültürel alanda diğer bölgeler üzerinde derin izler bırakmışlardır.Horasan günümüzde Afganistan, Türkmenistan ve İran ülkeleri içerisinde yer almaktadır. İsimlerini tezimizde de zikrettiğimiz bazı şehirler hala aynı isimlerle önemlerini korumaktadırlar. Fakat pek çok şehir tarih içerisinde diğer şehirlere katılarak tarih sahnesinden silinmişlerdir.

The Horasan region, occupying a wide geography has hosted a variety of civilizations. Etymologically, Horasan means `land of the sun` and this actually points out the fact that it is an important center of the world. Because it has a fertile geography and it includes strategic trade routes, the states from the other regions fighted to conquer it throughout the history. Before the Islamic era, the Aryan race; later than that some other states, and lastly Gokturks and Sassanids dominated the region. With the Islamic conquers in the era of Hz. Omar and Hz. Usman governances, and thereafter in the era of the Umayyads and the Abbasids, the Horasan region was ruled. Similarly, the Turkic states made efforts to dominate the region. The first time that Horasan met with the Turkish culture was with the Ghaznavids. After the Seljuks' dominance, it fully became a Turkic state. As the the center of Seljuks, Horasan increased the power of Sultans with its strategic characteristics like being educational and trade center. Even though Horasan witnessed lots of wars, it stayed to be the center of the Seljuks. Two of the capital cities of the state were within this region, namely Nîsâbur, and Merv. Despite the fact that the Seljuks was forced to act in this region, they quickly adapted here and they put efforts to form an empire by spreading their words and cultures. Thanks to these strategic moves, they consolidated their existence in the region. Thus, they dominated Horasan for a long time. As the Horasan area is actually a large geography, it has lots of cities in it. Those, mainly, are Belh, Herat, Merv, Nîsabûr and some other central cities besides villages which are connected to these bigger ones. Most of these cities were put a great emphasis because they have a strategic importance like being on the trade routes. Since Saljuks was quite aware of the importance of the region, they invested a lot on education through madrasas like they did on the other subjects. Thanks to the political, economic, and cultural innovations, they impacted other regions, as well. Currently, the Horasan region is located within the borders of Afghanistan, Turkmenistan, and Iran. Some cities that we mentioned in our thesis maintain their importance with the unchanged names. However, most of the other cities left the stage of history by joining the bigger cities.