Anadolu–Türk kenti ile Hıdırlık mevkilerinin ilişkilerinin değerlendirilmesi

Abstract

Şehirler, tarih boyunca insanlar yaşamın merkezi ve belirleyicisi olacak kadar önemli olmuştur. Farklı tanım ve yaklaşımları olsa da şehri, medeniyetin örneği, temel yapılanması ve çekirdeği olarak kabul etmek mümkündür. Bütün toplumsal olaylar ve gelişmelerde olduğu gibi, Osmanlı şehir yapısı da öncesi olmayan bir olgu değildir. Osmanlı şehrinde din ve gelenek temelli olarak varlığını sürdüren temel inanç, ritüel ve davranışlardan biri de hıdırellezdir. Mevsimsel bir ritüel olan hıdırellezin mekanları ise hıdırlıklardır. Ritüeller gerçekleştikleri mekânları etkileyen veya gerçekleşebilmesi için mekân oluşturan olgulardır. Hıdırellez ritüeli ilk önce hıdırlıkları sonuç olarak da hıdırlıklar üzerinden şehirleri etkilemiştir. Çalışma kapsamında bu etkiyi anlayabilmek ve ortaya koyabilmek adına disiplinlerarası bir bakışla ritüel ve mekân kavramı tanımlanmıştır. Bununla beraber şehirlerde gerçekleşen ve mekânlaşan veya mekânları etkileyen ritüeller genel anlamda incelenmiştir. Bu bağlamda mitolojik kökeninden hareketle hıdırellez ritüeli ve bu ritüelin mekânı kabul edilen hıdırlıklar irdelenerek mimari analizler ortaya konmuştur. Profan alanları kutsallaştırarak ihtiyaç duydukları mekânları ortaya çıkaran ritüeller kimi zaman yalnızca gerçekleştiği mekân üzerinde kimi zamanda bu mekânlar aracılığı ile şehirler üzerinde etkindir. Ritüellerin etkisiyle oluşan veya dönüşen veya gelişen her mekân ölçeği ne olursa olsun şehirlerin gelişiminde önemli bir role sahip olmuştur. Çalışmanın sonucunda kadim bir ritüel olan hıdırellezin ve onun mekanı olarak hıdırlıkların Anadolu – Türk kentleri ve günümüz şehirleri üzerinde bir bazen sınırlayan bazen de çekim noktası oluşturan bir güç ve etkisi olduğu görülmüştür.

Cities have been the center and determinant of life for people so have been so important throughout history. Although it has different definitions and approaches, it is possible to accept the city as an example, basic structure and core of civilization. As with all social events and developments, the Ottoman city structure is not a phenomenon that did not exist before. Hıdırellez is one of the basic beliefs, rituals and behaviors that continue to exist on the basis of religion and tradition in the Ottoman city. One of the basic beliefs, rituals and behaviors that continue to exist on the basis of religion and tradition in the Ottoman city is the hidirellez. The venues of hidirellez, which is a seasonal ritual, are hidirliks. Rituals are phenomena that affect the places in which they happen or create spaces to happen. The ritual of Hidirellez first affected the hidirliks and eventually the cities through the hidirliks. Within the scope of the study, the concept of ritual and space has been defined with an interdisciplinary perspective in order to understand and reveal this effect. In addition, the rituals that take place in the cities and become places or affect the places have been examined in general terms. In this context, referring to its mythological origin, architectural analysis has been revealed by examining the hidrellez ritual and the hidirliks, which are accepted as the venues of this ritual. Rituals that reveal the spaces they need by sanctifying the profane areas are sometimes effective only on the place where they take place and sometimes on the cities through these spaces. Regardless of the scale of each space that is formed or transformed or developed by the influence of rituals, it has an important role in the development of cities. As a result of the study, it is possible to say that the hidirellez, which is an ancient ritual, and the hidirliks, as this rituals venue, had a power and influence that sometimes limits and sometimes creates a point of attraction on Anatolian-Turkish cities and today's cities.