Tarihi kâgir yapılarda çağdaş restorasyon uygulamalarına yönelik bir yöntem önerisi

Abstract

Coğrafi konumu itibari ile tarihinde birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan ülkemizde çok farklı çeşitlilikte ve sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Kültürel miras olarak kabul edilen bu eserler yapıldıkları dönemin sosyolojik, ekonomik, politik ve dinsel yaşam özelliklerini yansıtmalarının yanı sıra geçmiş ile günümüz arasında bağ kurarak toplumsal bilinci ve kültürel kimliğimizi de oluşturmaktadırlar. Geçmişten günümüze ulaşan bu mirasın korunarak, gelecek kuşaklara sağlıklı bir şekilde aktarılması toplumların en önemli görevi ve sorumluluğudur. Çoğunlukla kâgir yapı olarak inşa edilmiş olan bu yapıların mevcut durumlarının tespit edilerek çevresel ve zamana bağlı oluşan yapısal hasarlarının onarım ve güçlendirilmelerinin yapılması, güvenliklerinin sağlanması gerekmektedir. Tarihi yapıların, uzun yıllar boyunca kendi yükleri altında ayakta kaldıkları dikkate alındığında, genellikle düşey yükler altında belli bir dengeye ulaştıkları kabul edilmekte ve dışarıdan ilave yükleme veya temel özelliklerinde bir değişiklik olmadığı sürece de hasar oluşması beklenmemektedir. Ancak yapı elemanlarını oluşturan malzemelerde zamanla ve çevresel etkiler sonucunda oluşan bozulma ve hasarlar nedeniyle dayanım düşüşleri ortaya çıkmaktadır. Özellikle deprem ve rüzgâr gibi ilave yüklemeler sonucunda, bu yapılarda hasarlar meydan gelebilmektedir. Bu nedenle aktif fay hatlarının olduğu ülkemizde meydana gelen depremlerin geçmişte pek çok tarihi yapıya zarar verdikleri göz önüne alındığında, her bir tarihi yapının kendi özelinde ayrı ayrı incelenerek deprem performanslarının belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.Bu çalışmada, tarihi kâgir yapıların yapı özelinde güvenlik seviyelerinin belirlenerek uygulanacak onarım ve güçlendirilme süreçlerine ilişkin izlenmesi gereken yöntem ve yaklaşımların belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla Edirne Eski Camii ve Medrese Ali Bey Camii örnek olarak belirlenmiştir. Seçilen yapıların sonlu elemanlar modelleri hazırlanarak statik ve dinamik analizleri yapılmış, deprem performans güvenlikleri belirlenerek onarım ve güçlendirme türü ve yöntemleri önerilmiştir. Önerilen yöntemin uygulanabilirliği, belirlenen örneklerde denenmiştir. Altı bölümden oluşan bu çalışmanın; giriş bölümünde, kültürel miras kavramı, tarihi kâgir yapılarda oluşan hasarların nedenleri, yapı deprem güvenliğinin belirlenmesi ve uygulanabilecek müdahale yöntemleri ile ilgili temel bilgiler bulunmaktadır. İkinci bölümde, kâgir malzemelerin genel özellikleri ve oluşturulan strüktürel formları hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde, kâgir yapı elemanlarında oluşan hasarlar ve bu hasarların giderilmesine yönelik çözüm önerilerine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, kâgir yapıların analizleri için yapılması gereken çalışmalar ve uygulanacak modelleme yöntemleri ve kabulleri hakkında bilgiler verilmiştir. Beşinci bölümde, örnek olarak seçilen yapıların arşiv ve saha incelemeleri yapılarak oluşturulan analiz modellerinin statik ve dinamik hesapları yapılarak yapısal güvenlikleri ve hedef performans seviyeleri değerlendirilmiş, uygulanacak onarım ve güçlendirme yöntemleri belirlenmiştir. Önerilen yöntemler doğrultusunda uygulamaları yapılmıştır. Altıncı bölüm ise yapılan çalışmanın değerlendirildiği sonuç bölümüdür. Yapılan uygulamalar sonucunda, önerilen yöntemin Tarihi Kâgir Yapılarda Çağdaş Restorasyon Uygulamalarında uygulanabilirliği görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Kâgir yapı, Kültürel miras, Performans seviyesi, Onarım ve Güçlendirme

In our country, which has hosted many civilizations in its history due to its geographical location, there are many different types and numbers of historical artifacts. These works, which are accepted as cultural heritage, reflect the sociological, economic, political, and religious characteristics of the period in which they were made, as well as form our social consciousness and cultural identity by establishing a link between the past and the present.Considering that historical buildings have survived under their own loads for many years, it is generally accepted that they reach a certain balance under vertical loads, and no damage is expected unless there is an additional external loading or a change in their basic properties. However, due to deterioration and damage in the materials that make up the building elements over time and because of environmental effects, there is a decrease in strength. Especially because of additional loads such as earthquake and wind, these structures may be damaged. For this reason, considering that the earthquakes that occurred in our country where active fault lines have damaged many historical buildings in the past, it is necessary to determine the earthquake performances of each historical structure separately and to take the necessary precautions.In this study, it is aimed to determine the methods and approaches that should be followed regarding the repair and strengthening processes to be applied by determining the safety levels of the historical masonry structures. For this purpose, Edirne Old Mosque and Madrasa Ali Bey Mosque were determined as examples. Finite element models of the selected structures were prepared, static and dynamic analyzes were made, earthquake performance safety was determined and repair and strengthening types and methods were proposed. The applicability of the proposed method has been tested in the determined samples.This study, which consists of six chapters; In the introductory part, there are basic information about the concept of cultural heritage, the causes of damage in historical masonry structures, the determination of earthquake safety and the intervention methods that can be applied. In the second part, information is given about the general properties of masonry materials and their structural forms. In the third chapter, the damages in the masonry building elements and the solution suggestions for the elimination of these damages are given. In the fourth chapter, information about the studies to be done for the analysis of masonry structures and the modeling methods to be applied and their assumptions are given. In the fifth chapter, the structural safety and target performance levels of the selected buildings were evaluated by making static and dynamic calculations of the analysis models created by making archive and field investigations, and the repair and strengthening methods to be applied were determined. Applications were made in line with the suggested methods. The sixth part is the conclusion part in which the study is evaluated. As a result of the applications, the applicability of the proposed method in Contemporary Restoration Applications in Historic Masonry Buildings has been seen.Keywords: Masonry, Cultural heritage, Performance Level, Repair and Retrofit