Türkiye'nin 1990-2018 dönemindeki yıllık doğrudan yabancı yatırım ve dış ticaret verilerinin VAR Modeli ve Dunning'in Yatırım Kalkınma Yolu Modeli ile analizi

Abstract

Türkiye'nin 1990-2018 yıllarındaki ihracat, ithalat, gelen doğrudan yabancı yatırım (IFDI) ve giden doğrudan yabancı yatırım (OFDI) yıllık verileri arasındaki ilişkiyi tespit etmek için VAR modeli kullanılmıştır. Yapılan Granger nedensellik analizleri sonucu; ithalattan Türkiye'ye yapılan doğrudan yabancı yatırımlara doğru, Türkiye'nin diğer ülkelere yaptığı yatırımlardan ithalata doğru ve Türkiye'nin diğer ülkelere yaptığı yatırımlardan ihracata doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. İthalat-İhracat, İhracat-Türkiye'ye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar ve Türkiye'ye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar-Türkiye'nin diğer ülkelere yaptığı yatırımlar arasında ise herhangi bir nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Dunning'in Yatırım Kalkınma Yolu (IDP) kullanılarak yapılan analizde bağımsız değişken olarak kişi başı GSMH (GDPpc) ve İnsani Gelişmişlik Endeksi (HDI) rakamları ayrı ayrı kullanılmıştır. Cubic ve quadratic denklemler kullanılarak non-linear regresyon analizi yapılmıştır. GDPpc kullanılan geleneksel IDP modeline göre Türkiye 2. Safhada bulunmaktadır. Fakat son 4 yıldaki düşük değerler dolayısıyla tekrar 1. Safhaya dönme eğilimindedir. HDI kullanılan modele göre ise Türkiye 2. Safhada bulunmaktadır. En azından 3. Safhada olması beklenirken ortaya çıkan sonuç Türkiye'nin sahip olduğu HDI skoruna ve bulunduğu kategoriye göre düşük çıkmıştır. Türkiye 2018 yılında ilk defa 'çok yüksek insani gelişme' kategorisine girmiştir. Buna göre net yatırım seviyesi (NOI) sahip olunan HDI değerine kıyasla düşük kalmaktadır.

In order to determine the relationship between Turkey's annual data of exports, imports, inward foreign direct investment (IFDI), and outward foreign direct investment (OFDI) in the years 1990-2018 VAR model was used. As a result of Granger causality analyzes conducted for 1990-2018 period; there is one-way casual relationship from import to foreign direct investment in Turkey, from investments made in other countries by Turkey to import and from investments made in other countries by Turkey to export. In relationships between import-export, export- foreign direct investment in Turkey and foreign direct investment in Turkey- investments made in other countries by Turkey, no casual relationship is detected. In the analysis conducted using Dunning's Investment Development Path (IDP), GDP per capita (GDPpc) and Human Development Index (HDI) figures were used separately as independent variables. Non-linear regression analysis was performed using cubic and quadratic equations. Turkey is in Phase 2 for the conventional IDP model GDPpc used. However, due to the low values in the last 4 years, it tends to return to Phase 1 again. Similarly, Turkey is in Phase 2 in the model HDI used. It is expected that Turkey is in Phase 3 at least, however depending on the HDI scores and category it holds the findings is lower. Turkey has placed on 'very high human development' category for the first time in 2018. Accordingly, the net investment level (NOI) remains low compared to the HDI value owned.