Erzurum'da Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yapılıp günümüze ulaşamayan kamu binaları

Abstract

Erzurum'un siyasi, askerî, jeopolitik önemi ve ticaret yollarının kesiştiği bir noktada olması, Erzurum'u vazgeçilmez bir coğrafya yapmıştır. Erzurum, bölgeye hâkim olmak isteyen devletler arasında büyük bir rekabete sahne olmuştur. Erzurum'a hâkim olan devletler, kendi güçleri nispetinde imar faaliyetlerini yürütmüşlerdir. Bölgeye hâkim olan devletlerin birçok eser ortaya koyması sonucunda günümüze ulaşan yapılar olduğu hâlde bazılarının yaptıkları yapıtlar günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşamayan bu eserlerin büyük oranda, bağlı oldukları vakfın vakfiyesinde ismi, banisi ve nerede olduğu yazılmaktadır. Bunun yanında bölgeden geçen, Erzurum'a uğrayan seyyahların kaleme aldığı eserler de bu yapılar hakkında bilgiler verilmektedir.Bir zamanlar Erzurum şehir merkezinde bulunan fakat günümüze ulaşamayan dini, askerî ve sosyal yapılar bu çalışmada ele alınmıştır. Bu eserlerin (medreseler, camiler, mescitler, hanlar ve hamamlar) kurulan vakıfların yardımı ile ayakta kaldığını ve finanse edildiği görülmektedir. İlerleyen dönemlerde bu eserlerin bağlı oldukları vakıfların ortadan kalkması ve finans noktasında sıkıntı yaşanması, bu yapıların zaman içinde sahipsiz kalarak ortadan kalkmasına sebep olmuştur. Vakıflara bağlı olmayan askerî yapılar ile okullar ise savaş ve işgaller sırasında, uygar dünyaya ayak uydurma çabaları sonucu gelişen modern şehircilik çalışmaları sırasında ortadan kaldırılmıştır.Anahtar Kelimeler: Erzurum, Medrese, Mescit, Han, Hamam, Kışla.

Its political, military, and geopolitical importance, as well its location at the intersection of trade routes made Erzurum an indispensable region. Erzurum became the scene of great rivalry between states that wanted to dominate the region. Each state that dominated Erzurum carried out construction activities according to its own power. Although there are numerous works of many of the states that dominated the region, the works of some states did not reach the present day. These lost works, their names, their founders and locations are mostly recorded in the charter of the foundation (vakfiye) to which they were affiliated. Additionally written records of travellers passing through the region and visiting Erzurum provide further information about these structures.This study discusses the religious, military and social structures that were once located in the centre of Erzurum city, but did not reach our days. We see that these works (madrasahs, mosques, masjids, caravanserais and baths) were maintained and financed through foundations (vakıf/waqf), which were specifically established for this purpose. The dissolving of these affiliated foundations throughout the following periods caused financial difficulties, which led to the abandonment of these structures and their ruin. Military structures and schools that were not affiliated with foundations were destroyed during wars and occupations and during modern urbanization that developed as a result of the efforts of keeping up with the civilized world.Key Words: Erzurum, Madrasa, Masjid, Caravanserai, Turkish Bath, Barracks.