Tefsîrü'l-Menâr'da itikâdî ve siyâsî mezheplerle ilgili kavramlar

Abstract

İslâm dünyasında özellikle 19. yüzyılda yaşanan kimlik arayışı her Müslüman aydın gibi Muhammed Abduh ve öğrencisi Reşîd Rızâ'yı da etkilemiştir. Müslümanların dünyada tekrar söz sahibi olması, başta dinî esasların modern bir anlayışla ele alınmasına bağlıdır. Yüzyıllardır süren itikadî ve siyasî konulardaki bölünmüşlük İslâm düşüncesiyle örtüşmeyen fırkaların oluşmasına sebep olmuştur. Bu bölünmüşlüğü ortadan kaldırmak gayesiyle yazılan Tefsîru'l-Menâr, Müslümanları bid'at ve hurafelerden arınmış bir dinî anlayış etrafında toplamayı amaçlamıştır. Tefsîru'l-Menâr, saf İslâm ile çağdaş medeniyetin müspet değerlerini uzlaştırmayı hedef alarak modern çağda insanlar için bir yol gösterici olduğunu büyük ölçüde ortaya koymaktadır.Tefsîru'l-Menâr'da geçen itikadî ve siyasî kavramlar, dönemin şartları dikkate alınarak işlenmiştir. Bu kavramlar ele alınırken öncelikle dil bilimi açısından incelenmiştir. Daha sonra İslâm mezheplerinin bu kavramları nasıl yorumladığı tespit edilmeye çalışılmış sonrasında da Abduh ve Reşîd Rızâ'nın bu kavramlara yaklaşımı ele alınmaya çalışılmıştır.İtikadî ve siyasî kavramlar İslâm'ın ilk dönemlerinde ciddi manada bir kafa karışıklığına yol açmamaktaydı. Ancak İslâm'ın geniş bir coğrafyaya yayılmasıyla -özellikle farklı kültürlerin İslâm'ı kabulüyle beraber- bu kavramlara yüklenen anlamların da zamanla değiştiğini ve bunun bir problem haline geldiğini görmekteyiz. Muhammed Abduh ve Reşîd Rızâ'ya göre İslâm dünyasındaki bu problemlerin asıl sebebi Müslümanların dinlerinden uzaklaşmaları ve İslâm'ın temel kaynağı olan Kur'ân-ı Kerîm'i doğru anlayamamalarıdır. Müslüman toplumu çağın şartlarına göre yapılacak yeni düzenlemeleri anlamakta kendi içinde ciddi anlamda ihtilaflar yaşadı. Bu bağlamda Tefsîru'l-Menâr'da geçen itikadî ve siyasî kavramlarda Abduh'un akılcı, Reşîd Rızâ'nın ise daha çok selefi yönünün ağır bastığı görülmektedir. Ancak her iki müellif de İslâm birliğini esas alarak problemlerin çözümünde dini; taklitten, hurafelerden ve bid'attan arındırmayı amaçlamışlardır.

The search for identity in the Islamic world, especially in the 19th century, influenced Muhammad Abduh and his student Resid Riza, like any Muslim intellectual. The fact that Muslims have the right to speak in the world again is based particularly on handling religious principles with modern understanding. Division in the creedal and political subjects continuing for centuries has led to the formation of sects that do not coincide with Islamic thought. Tefsiru'l-Menar, written in order to eliminate this division, aimed to gather Muslims around a religious understanding free of bid'ah (innovations) and superstition. Aiming to reconcile the positive values of contemporary civilization and pure Islam, Tefsiru'l-Menar demonstrates, to the great extent, that it is a guide for people in the modern age.Creedal and political concepts in Tefsiru'l-Menar are handled considering the conditions of the period. While handling these concepts, firstly they are examined in terms of linguistics. Then, it is tried to determine how Islamic sects interpret these concepts and then the approach of Abduh and Resid Riza to these concepts are tried to be handled.Creedal and political concepts caused confusion substantially in the early periods of Islam. However, with the spread of Islam over a wide geography, especially with the acceptance of Islam by people from different cultures, the meanings attributed to these concepts have changed over time, which has become a problem. According to Muhammad Abduh and Resid Riza, the main reason for these problems in the Islamic world is that Muslims move away from their religions and do not correclt understand the Qur'an which is the main source of Islam. Muslim society had serious conflicts among themselves to understand the new regulations made according to conditions of the era. In this respect, it is seen that Abduh's rationalist and Resid Riza's salafi aspect predominate in the creedal and political concepts in Tefsiru'l-Menar. However, based on the unity of Islam, both authors aimed to purify the religion from imitation, superstition and bid'ah (innovations) in the solution of problems.