Rus seyyah N. V. Hanikov'a göre Buhara Hanlığı/Emirliği (1841-1842)

Abstract

Türk dünyasının en önemli bölgelerinden olan Türkistan, sahip olduğu jeopolitik ve stratejik konum itibariyle tarih boyunca birçok devletin ilgi odağı oldu. Bilhassa Rusya, XVI. yüzyıldan itibaren hayata geçirdiği yayılma siyaseti dolayısıyla Türkistan bölgesi ile yakından ilgilendi. Rusların Türkistan'a hâkim olma siyaseti, XIX. yüzyılın başlarından itibaren İngilizlerin de emperyalist niyetlerle bölgede görülmesiyle yeni bir boyut kazandı. Tarihe `Great Game` (Büyük Oyun) olarak geçen bu dönemde bölgede nüfuz kazanma mücadelesinde bulunan iki büyük güç, muhtelif emeller doğrultusunda birçok temsilcisini seyyah, elçi, diplomat gibi farklı kimliklerle bölgeye gönderdi. Türkistan bölgesini yakından tanımak üzere yürütülen ve bölgeyi işgale giden süreçte Rusya'nın yayılma siyasetine büyük bir hizmet eden bu keşif gezileri, genellikle bölgenin merkezî konumundaki Buhara Emirliği'ne düzenlendi. XIX. yüzyılda Buhara Emirliği'ni ziyaret eden en önemli şahsiyetlerden biri de Rus seyyah N.V. Hanıkov'dur. 1841 yılında Buhara'ya gönderilen Rus elçilik heyetinin bir üyesi olan Hanıkov, burada kaldığı sekiz ay boyunca önemli gözlem ve incelemelerde bulundu. Elde ettiği bilgiler ve değerli materyaller sayesinde Buhara ülkesi hakkında en kapsamlı eserlerden birini meydana getiren Hanıkov'un 1843 yılında yayımlanan `Opisanie Buharskogo Hanstva` (Buhara Hanlığı'nın Tasviri) adlı eseri, muhteva ettiği kıymetli malumatlardan ötürü Emir Nasrullah dönemi Buhara'sı adına büyük önem arz etmektedir. 1845 yılında Rusçadan İngilizceye tercüme edilen eser, bu tez çalışmasında İngilizceden Türkçeye tercüme edildi. Böylece çalışmanın ana konusu, söz konusu eser sayesinde XIX. yüzyıl Buhara'sının coğrafî, siyasî, idarî, iktisadî, askerî ve sosyo-kültürel durumunu ele almak, N.V. Hanıkov'u tanımak, ifa ettiği misyonun ve eserinin önemini anlamak ve bu çok kıymetli eseri Türkçeye kazandırmaktır.

One of the most crucial regions in Turkish World, Turkestan has been the focus of many states throughout history with regards to its geopolitical and strategical location. Especially Russia, due to the expansionist policies that it started to employ 16th century henceforth, was closely interested in Turkestan region. The politics of Russia being a dominance over Turkestan, obtained a different perspective as English people entered the scene with imperialist intentions starting at the beginning of 19th century. In the period known as `Great Game` in history, the two colossal powers, being in a battle for domination in the region, sent plenty of representatives having different identities such as travellers, ambassadors and diplomats. These exploration travels done for a clearer image in knowing the region and having an enormous amount of impact in the service of Russia's expansionism in the track of occupation of the region were generally performed to Bukhara Emirate regarded as the centre of the region. One of the most essential personalities visiting Bukhara Emirate in 19th century was N.V. Hanıkov being a member of a Russian mission sent to Bukhara in 1841, Hanıkov had vital observations and analyses in the eight months that he remained in the region. Thanks to the knowledge and precious materials he obtained, Hanıkov made one of the most significant books regarding Bukhara country possible, `Opisanie Buharskogo Hanstva` (Description of Bukhara Khanate), published in 1843. This book has a key significance with respect to the period of Emir Nasrallah since it has plethora of precious data it contains. Translated from Russian to English in 1845, this book has been translated from English to Turkish in this thesis. Hence the main idea for this study is to evaluate the geopraphical, political, administrative, economic, military and socio-cultural situation in 19th century Bukhara, familiarising with N.V. Hanıkov, recognising the value of the mission he had and the book, and entitling the invaluable book into Turkish.