Tâhirü'l-Mevlevî ve tasavvuf anlayışı

Abstract

Tâhirü'l-Mevlevî, Osmanlı Devleti'nin son yılları ile Cumhuriyet'in ilk çeyreğini içine alan bir dönemde (1877-1951) yaşamış bir sûfî, şâir, Mesnevîhan, Mesnevî şârihi ve edebiyat tarihçisidir. Çok yönlü bir kişiliğe sahip olan Tâhirü'l-Mevlevî'nin dil, edebiyat, İslam tarihi ve tasavvuf başta olmak üzere birçok alana dair kaleme aldığı irili ufaklı telif, tercüme ve şerh türünde eseri mevcuttur. Tâhirü'l-Mevlevî'nin hayatına bakıldığında; onun hayatını şu üç asli vazifeye hasrettiği görülmektedir. Bunlardan birincisi, Mevlevî tarîkatına hizmetidir. Onun hayatında Hz. Mevlânâ ve Mesnevî'nin özel bir yeri vardır. Benimsediği ikinci vazifesi ise neşriyattır. O, gazete ve dergilerde yayımladığı makaleleriyle ve matbu eserleriyle geleneksel kültürün Cumhuriyet nesline aktarımında köprü vazifesi görmüş şahsiyetlerdendir. Üçüncü asli vazifesi ise muallim ve müderrisliktir. Çeşitli mektep ve liselerde öğretmenlik yaparak binlerce talebe yetiştirmiştir.Tâhirü'l-Mevlevî, Osmanlı'nın son Mesnevîhanlarından ve Mesnevî şârihlerindendir. Tasavvuf tarihi açısından Tâhirü'l-Mevlevî'nin önemi, tekke ve tarîkatların yasaklandığı, tasavvufun adının bile anılmasından çekinildiği bir dönemde tasavvuf konularına değinerek halkın bilinçlenmesini sağlamış olmasıdır. Tasavvufun toptan reddedildiği bir dönemde yaşamış olmasına rağmen, geleneği devam ettirme çabası da ayrıca onu değerli kılmaktadır. Tâhirü'l-Mevlevî, yayımladığı tasavvufî içerikli makaleleriyle, telif ve tercüme eserleriyle özellikle de Mesnevî Şerhi ile tasavvuf tarihinin Cumhuriyet dönemindeki mümtaz şahsiyetleri arasında yerini almıştır.Bu araştırmanın birinci kısmında, Tâhirü'l-Mevlevî'nin hayatı, şahsiyeti ve eserlerine yer verilmiştir. İkinci kısımda Tâhirü'l-Mevlevî'nin Mesnevî Şerhi'ne müstakil bir bölüm açılarak şerhin dil, şekil ve muhteva bakımından incelemesi yapılmıştır. Üçüncü kısım ise Tâhirü'l-Mevlevî'nin tasavvuf anlayışının ortaya koyulduğu bölümdür. Bu bölümde de Tâhirü'l-Mevlevî'nin üzerinde durduğu tasavvufî meseleler ve kavramlar, klasik tasavvuf eserleri başta olmak üzere literatürden istifade edilerek mukayeseli bir incelemeyle izah edilmiştir.

Tāhirü'l-Mevlevī was a ṣūfī, poet, Mathnawi reader, Mathnawi commentator and literary historian who lived in a period that included the last years of the Ottoman Empire and the first quarter of the Republic (1877-1951). Tāhirü'l-Mevlevī, who has a versatile personality, has many works in various fields such as language, literature, Islamic history and Ṣūfism, in various types of copyright, translation and commentary. When we look at Tāhirü'l-Mevlevī's life; it is seen that he devoted his life to these three primary duties. The first of these is his service to the Mawlawī order. In his life, Ḥaḍrat-i Mawlānā and Mathnawi had a special place. The second duty he embarked on was publication. He is one of the figures who served as a bridge in the transfer of traditional culture to the Republican generation with his articles and printed works published in newspapers and magazines. The third primary duty is to be a teacher and a mudarris. He educated thousands of students by teaching at various schools and high schools. Tāhirü'l-Mevlevī was one of the last Mathnawi readers and Mathnawi commentators of the Ottoman Empire. The importance of Tāhirü'l-Mevlevī in terms of the history of Ṣūfism was that he raised the awareness of the people by mentioning the subjects of Ṣūfism at a time when dervish lodges and sects were banned and Ṣūfism was refrained from even mentioning its name. Although he lived in a period when Ṣūfism was rejected altogether, his effort to continue the tradition also makes him valuable. Tāhirü'l-Mevlevī has taken his place among the distinguished personalities of the history of Ṣūfism in the Republican period with his ṣūfī articles, copyright and translation works, especially his work called Mathnawi Commentary.In the first part of this research, Tāhirü'l-Mevlevī's life, personality and works are included. In the second part, a separate section was opened to Tāhirü'l-Mevlevī's Commentary on Mathnawi and the commentary is analyzed in terms of language, form and content. The third part is the part in which Tāhirü'l-Mevlevī's understanding of mysticism is revealed. In this section, the mystical issues and concepts that Tāhirü'l-Mevlevī focuses on are explained with a comparative study by making use of the literature, especially the classical Sufi works.