Çizgisel uzaklık ve dizilişin ad öbeklerinin işlemlenmesine etkisi: Öz-ilerlemeli okuma çalışması

Abstract

Türkçede sözcük dizilişinin ve çizgisel uzaklığın işlemleme üzerindeki etkileri alanyazında ele alınmıştır. Bu tez çalışması da Türkçedeki AÖ'leri ele alıp sözcük dizilişi ve çizgisel uzaklık durumlarına göre işlemlemede oluşan farkı incelemektedir. Bu tezin varsayımı ise düzensiz sözcük dizilişine ve çizgisel açıdan uzak olan birimlere sahip AÖ'lerin daha zor işlemleneceğidir. Böylelikle teze ait araştırma soruları şu şekildedir: (i) AÖ'lere ilişkin dolgu-boşluk bağımlılığında uzaklığının tümce işlemlemesine etkisi bulunmakta mıdır? (ii) AÖ'lere ilişkin dolgu-boşluk bağımlılığında dizilişin tümce işlemlemesine etkisi bulunmakta mıdır? Anadili Türkçe olan 18-35 yaş aralığında bulunan 173 katılımcının (98 Kadın, 75 Erkek) öz-ilerlemeli okuma deneyi (self-paced reading) ile çizgisel uzaklık ve sözcük dizilişi koşullarını içeren uyaranlara verdikleri tepki süreleri (reaction time) ve doğruluk oranları ele alınmıştır ve katılımcılardan alınan veriler Doğrusal Karma Etkiler Modelleri (Linear Mixed- Effects, LME) ile analiz edilip bu koşulların tepki süreleri ve doğruluk oranları üzerinde anlamlı etkileri olduğu gözlenmiştir. Araştırmanın sonucunda ise çizgisel uzaklığın sabit olduğu düzenli ve düzensiz dizilişli olan ad öbeklerinde, düzenli dizilişli olan ad öbeklerinin daha hızlı işlemlendiği görülmüştür. Düzensiz dizilişli ad öbeklerinde bellek üzerinde bir yük oluşması sözcük dizilişinin işlemleme üzerindeki etkisini göstermektedir. Benzer şekilde, birimler arasındaki çizgisel uzaklık arttıkça bellekteki işlemleme yükünün de arttığı görülmüştür. Araştırmanın varsayımları ve bulguları sonucunda, sözcük dizilişinin, çizgisel uzaklığın ve bu değişkenler arasındaki etkileşimin ad öbeklerinin işlemlenmesindeki etkisi, tepki süreleri ve doğruluk oranları tartışılmıştır.

The effects of word order and linear distance on processing in Turkish have been discussed in the literature. This dissertation examines NPs in Turkish and the difference in processing in respect of word order and linear distance. The assumption of this dissertation is that NPs with irregular word order and linearly distant units will be more difficult to process. Hence, the research questions of this study are as follows: (i) Does the distance in the filler- gap dependency of NPs have an effect on the sentence processing? (ii) Does the order have an effect on the sentence processing in the filler- gap dependency of NPs?173 participants (98 female, 75 male) between the ages of 18-35 were included in the self- paced reading experiment and the reaction times and accuracy rates belonging to the stimulus which have the conditions were discussed. The data obtained from the participants were analyzed with Linear Mixed-Effects Models (LME) and it was observed that these conditions had significant effects on reaction times and accuracy rates. As a result of the research, it has been seen that unscrambled noun phrases are processed faster when compared with scrambled noun phrases. Scrambled noun phrases cause memory cost, it seems that so word order has an effect on processing. Similarly, the processing depends on linear distance because of the memory cost. As a result of the assumptions and findings of the research, interaction between these variables on the processing of noun phrases, response times and accuracy rates are discussed.