Hükümet sistemleri ve yüksek denetim: Sayıştay'ın konumu üzerine bir inceleme

Abstract

Uzun tarihsel mücadelelerin sonucunda, tüm güçleri elinde bulunduran hükümdarların iktidarını sınırlandıran parlamentoların ortaya çıkmasıyla devlet iktidarı yasama, yürütme ve yargı erkleri olarak üçe ayrılmıştır. Bu erklerin farklı kurumlarca yerine getirilmesini ve denge içerisinde işlemesini öngören hükümet sistemi kavramı söz konusu kuvvetlerin birliğine ve ayrımına dayalı olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir. Kuvvetler ayrımına dayanan ve her biri demokratik hükümet sistemleri olan parlamenter, başkanlık ve yarı-başkanlık sistemleri farklı zamanlarda gelişerek, kamu yönetimi örgütlenmesinin şekillenmesinde önemli etkide bulunmuşlardır. Parlamentolar geliştikçe yürütme iktidarını bütçe hakkı aracılığıyla hesap verebilir kılmaya başlamış, bütçe hakkı olgusu ise yüksek denetimin varlık nedenini oluşturmuştur. Büyük ölçüde yasama ve yürütme arasındaki ilişkilerin değişimiyle belirginleşen farklı hükümet sistemlerinde yüksek denetimin de bu değişime uyum gösterdiğini savunan bu çalışmada her hükümet sisteminin ortaya çıktığı model ülkeler ve bu ülkelerin yüksek denetim sistemleri incelenmiştir. Ayrıca bu sistemleri transfer ederek kendi ülkelerinde uygulamaya koymasına karşın başarısızlıkla sonuçlanan devletler de sapma örneği olarak ele alınmıştır. Hükümet sistemlerindeki değişimin bir kamu örgütü olan Sayıştay'ı denetimde etkinlik ve kurumsal özerklik açısından etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu etkileşimde en önemli faktörlerden biri ise güçlü yürütme organları tarafından uygulanabilecek politik baskı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmanın Türkiye açısından ulaştığı sonuç; Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle birlikte parlamentonun bütçe hakkının aşındırıldığı ve yürütme organının yeni bir merkezileşme ile Cumhurbaşkanlığı teşkilatında toplanacağıdır. Dolayısıyla hükümet sistemindeki değişim tüm kamu yönetimini dönüştürme gücüne sahip olduğundan yüksek denetim sisteminin de bu dönüşüm çerçevesinde yeniden kurgulanmasının muhtemel olduğu değerlendirilmektedir.

As a result of long historical struggles, Parliaments began to emerge undermining the power of the omnipotent monarchs who posses all the forces, and the power of the state was divided into three as legislative, executive and judicial. The concept of the government system, which envisages the fulfillment of these powers by different institutions operating in balanced manner, is examined under two headings, based on the unity and separation of the powers. The parliamentary, presidential and semi-presidential systems, which are based on the separation of powers and each of which is democratic government system, developed at different times and had a significant impact on the formation of the public administration organization.As the parliaments gained power, they initiated to make the executive power accountable through the budget right which formed the raison d'etre of the supreme audit. In this study, it is defended that different government systems which are affected by the relations between the legislature and the executive to a large extent have an impact over the supreme audit institutions (SAI). With this goal, the model countries in which each government system emerges and the supreme audit systems of these countries are examined. Additionally, governments adopting these systems and putting them into practice in their own countries but then failed were also considered as examples of deviation. It has been concluded that an alteration in government systems affects the SAIs, which are public organizations, in terms of effectiveness of audit and institutional autonomy. One of the most important factors in this interaction is the political pressure that can be applied by powerful executive organs.The outcome of this study for Turkey is that the transition to the Presidential Government System, will erode the budget right of the parliament and the whole executive force will be gathered under the Presidency of Turkey with a new centralization. Therefore, since the change in the government system has the power to transform the whole public administration, it is considered that the supreme audit system will be reconstructed within the framework of this transformation.