Türkiye'de dijital arkeolojik veri yönetimi

Abstract

Kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması alanında farklı kurum ve kuruluşlar ile farklı disiplinlerden uzmanlar, araştırmacılar görev yapmakta, kütüphane, arşiv, müze gibi kültürel bellek kurumları önemli bir sorumluluk üstlenmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişimlere paralel olarak, kültürel mirasın fiziksel olarak değil, aynı zamanda dijital olarak da korunması konusu UNESCO başta olmak üzere, ulusal ve uluslararası politika yapıcılar tarafından da üzerinde durulan bir konudur. Arkeolojik araştırmaların, dijital arkeolojinin getirdiği yenilik ve değişimlerle birlikte, daha fazla ve çeşitli veri üretmesi, bilgiye dönüştürmesi sonucunda farklı paydaşlarda, farklı formatta, fazla miktarda verilerin oluşmasına neden olmaktadır.Bilimsel çalışmaların sonuçlarının, araştırmacılarla birlikte kamuoyunun erişimine ve kullanımına sunulması konusunda, açık erişim çalışmaları ile verilerin bulunabilir, erişilebilir, birlikte çalışılabilir ve yeniden kullanılabilir (FAIR) olmasını sağlayacak şekilde yönetimi bir gereklilik haline gelmektedir.Bu çalışmada, uluslararası alanda arkeolojik verilerin yönetimine yönelik yapılan araştırma ve projelerle, arkeolojik dijital veri arşivlerinden örnekler sunulmaya çalışılmıştır. Bilgi ve belge yönetiminin, arkeolojik araştırmalardaki durumunu ortaya koyabilmek amacı ile, Türkiye'deki durum literatüre, mevzuata, projelere ve Ankara Üniversitesi, Arkeoloji Ana Bilim Dalı kazılarının mevcut web siteleri ve var olan dijital veri arşivlerindeki veri durumlarına bakılarak incelenmiştir.Bu çalışmada, dijital arkeolojik verilerin yönetimi konusunda dünyada çeşitli çalışmalar ve projeler gerçekleştirildiği, Türkiye'de farklı kurum ve kuruluşlar ile çok fazla paydaşın görev aldığı ve çeşitli veri tabanları ile web sitelerinin oluşturulduğu ortaya konmuştur.Türkiye'deki dijital arkeolojik verilerin yönetimi için, politika ve model oluşturulmasına yönelik önerilerde bulunulmaya çalışılmıştır. Verinin yönetimi için uluslararası bilgi yönetim standartlarına uygun oluşturulması ve paylaşılabilmesi için aktörler arasında birlikte çalışılabilirlik ve iş birliği gerçekleştirilmelidir. Veri yönetimi için standartlar, ontoloji ve kontrollü sözlüklerin oluşturulması, kalıcı tanımlayıcılar kullanılması, ortak veri paylaşım platformu kullanılması, üniversite açık arşiv altyapılarının arkeolojik verilere yönelik de güncellenmesi, telif hakları ve dijital haklar yönetimi alanında çalışmalar yapılması, insan kaynağına yatırım yapılması ve mali kaynak sağlanması konusunda önerilerde bulunulmaya çalışılmıştır.

Experts and researchers from different disciplines and different institutions and organisations, such as libraries, museums and archives, work to protect and transfer the cultural heritage to future generations. In parallel with the developments in the information and communication technologies, protecting cultural heritage is not only physically but also digitally has become an important for national and international policy makers. This issue is also emphasized by UNESCO. In the digital era, archaeological investigations also changed and digital archaeology brought new techniques and methods. Archaeological research now produces more and diverse data and transforms it into information, resulting in the formation of large amount of data in different formats for different stakeholders.Thus, it becomes a necessity to manage the results of archaeological research data, together with researchers in such a way to ensure that the data is open access and findable, accessible, interoperable and reusable (FAIR). Researchers need to do research data Management from the beginning to the end of the research in order to manage their data, store, protect and made openly accessible and apply FAIR principles.This dissertation presents case studies and examples chosen among the archaeological digital data archives, and studies and projects carried out internationally in the field of archaeological data management. In order to assess the current context of information and records management in archaeological research data in Turkey, the dissertation examines the literature, legislation, projects and the current websites of the excavations carried out by Ankara University, Archeology Department, and existing digital data archives.This dissertation demonstrates that various studies and projects are carried out in the world to manage digital archaeological data. Different institutions and organizations and many stakeholders are involved archaeological research in Türkiye and, as a result, various databases and websites are created.The dissertation provides a set of recommendations, including the need to establish policies for the management of digital archaeological data. For the management of digital archaeological data in Türkiye, suggestions have been made to create a policy and model. In order to apply the international standard for data management actors needs to work together and make collaboration. Recommendations suggested for standards for data management, creating ontology and controlled dictionaries, using permanent identifiers, using a common data sharing platform, updating university open archive infrastructures for archaeological data, working in the field of copyright and digital rights management, investing in human resources and providing financial resources, recommendations have been made.