Sultan IV. Mustafa ve dönemi (1807-1808)

Abstract

Bu çalışmada Sultan IV. Mustafa'nın padişahlığı ve döneminde meydana gelen olaylar ele alınacaktır. İlk olarak Sultan III. Selim'in tahtını kaybetmesine sebep olan II. Edirne Vak'ası ve Kabakçı İsyanı'nı ele alınmaktadır. Daha sonra esas meselesi olan Sultan IV. Mustafa ve iktidar dönemi anlatılacaktır. IV. Mustafa'nın hükümdarlığı esnasında hazırlanan Hüccet-i Şer'iyye metni ve mahiyeti hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır. Çalışmada ayrıca Rusçuk Yaranı denen ekibin organize edip Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa'nın icra ettiği ve IV. Mustafa'nın tahttan indirilmesiyle neticelenen saltanat darbesi tahlil edilecektir. Tahtını kaybeden Sultanın üç aylık nezareti ve yerine geçen kardeşi Sultan II. Mahmud tarafından katledilmesiyle neticelenen olaylar silsilesi etraflıca anlatılacaktır. Bu çalışmanın temel iddiları ise son dönem Osmanlı yenilik hareketlerinin özünde muhafazakâr reflekslere yaslandığı, gelenekten beslendiğidir. Çalışmanın bir diğer iddiası ise Nizâm-ı Cedîd'in sonunu getiren saltanat darbesinin Osmanlı yenileşme hareketlerini fiilen çeyrek asır geciktirdiğini ve bunun tarihsel süreksizlik olarak kabul edilmesi gerektiğidir. IV. Mustafa'nın bir şahıs olarak bu gecikmenin doğrudan mesulü olmadığı, Yeniçeri Ocağı gibi menfaat merkezli hareket eden ve kazanımlarını muhafaza etmeyi politik hedef hâline getiren statüko taraftarı hiziplerin varlığının esas sebep olduğunun altı çizilmektedir. Merkezî otoritenin, sahip olduğu iktidarı, ayanlık müessesi ile fiilen, Sened-i İttfak metni ile de resmen paylaşım konusu yaptığı savunulmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı'nın bir devlet projesi olarak giriştiği bütün yeniliklerin motivasyonunun merkezî otoriteyi yeniden tesis etme gayesi taşıdığı ve Batı gibi rolmodellere karşı dönüşüm düzleminde bir öykünmenin sözkonusu olmadığı fikri müdafaa edilmiştir. Tezin sonunda ise tarihçilerin gözünden IV. Mustafa algısı aktarılarak tenkide tâbi tutulmuş, daha sonra ise Sultan IV. Mustafa hakkında kronolojik bir biyografi kaleme alınıp bu biyografi arşiv vesikaları başta olmak üzere ana kaynaklara istinaden tutarlı bir padişah portresi sunacak şekilde karakter tahliliyle zenginleştirilmiştir.Anahtar Kelimeler: III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud, Nizâm-ı Cedîd, Hüccet-i Şer'iyye, II. Edirne Vak'ası.

In this study, Sultan Mustafa IV's reign and the events that took place during his period will be discussed. Firstly, II. Edirne Vak'ası (The Second Edirne Incident) and rebellion of Kabakçı Mustafa both of which caused Sultan Selim III to lose his throne. Then the main issue, Sultan Mustafa IV and the period of his power, will be explained. The evaluation of the text and content of Hüccet-i Şer'iyye, prepared during the reign of Mustafa IV, will be made. In the study, it will be also analyzed that the coup which organized by the team called Rusçuk Yaranı and performed by Ayan of Rusçuk Alemdar Mustafa Pasha which resulted in Mustafa IV's dethronement. The sequence of events that resulted three-month supervision of the Sultan who lost his throne and was killed by his brother Sultan Mahmud II who ascends the throne will be explained in detail. The main claim of this study is that the late Ottoman innovation movements are based on conservative reflexes and fed by tradition. Another claim of the study is that the coup that brought an end to Nizam-ı Cedid actually delayed the Ottoman renewal movements for a quarter century, and this should be accepted as a historical discontinuity. It is underlined that Mustafa IV was not directly responsible for this delay as a person, the main reason was the existence of factions, supporting the status quo, for whom preserving their achievements became political goals and acted in favor of their interest like the the guild of Janissary. It is stated that the power of the central authority is shared in practice with Ayanlık and officially with the text of Sened-i Ittifak. In this study, it has been argued that the motivation of all innovations the Ottomans attempted as a state project was a reflection of the ambition to re-establish the central authority and an imitation toward rol-models like the West on the basis of transformation is out of question. At the end of this study, narrating the conception of Mustafa IV in the eyes of the historians will be criticized, then a chrolonogical biography on Sultan Mustafa IV is penned. This biography is enriched with a character analysis based primarily on archival and other main sources and conveyed in a way that represents a consistent portray of the Sultan.Keywords: Selim III, Mustafa IV, Mahmud II, Nizâm-ı Cedîd, Hüccet-i Şer'îyye, II. Edirne Vak'ası.