Gazneli Devleti'nin askerî teşkilâtı

Abstract

Gazneli Devleti 963-1186 yılları arasında Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan'da hüküm süren bir Türk-İslam hanedanlığıdır. Gazneli Devleti temelleri atıldığı andan itibaren bulunduğu coğrafyadaki devletler arasındaki mücadele içerisinde yer almaya başlamıştır. Gazneli Devleti bu coğrafyadaki mücadele ortamından başarı ile çıkmış Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan'ı İslâm yurdu haline getirmişlerdir. Bu bölgelerde İslâmiyet'i yaymışlar kendinden sonra kurulacak devletlere zemin hazırlamışlardır. Gazneliler, Hindistan topraklarının büyük bölümünü kısa sürede fethetmeyi başarmıştır. Bilhassa Sultan Mahmud Hindistan'a düzenlediği seferlerde birçok kale ve şehir fethetmiştir. Orta Asya'da kuruldukları andan itibaren sadece putperest Hindulara karşı değil, aynı zamanda İslâm içinde ortaya çıkan Bâtıni düşüncelerle de mücadele etmişlerdir. Gazneli Devleti'nin hâkimiyetini zikredilen bu coğrafyalarda tesis etmesindeki en büyük pay sahibi siyasî, sosyal ve ekonomik bakımından güçlü bir orduya sahip olmasıdır. Ordu teşkilâtı kendinden önce Orta Asya'da kurulan bozkır Türk Devletleri ile Sâmânî, Abbâsî ve Sâsânî devletlerinin bazı uygulamalarının terkibi sonucu meydana gelmiştir. Gazneli Devleti yaşadığı cağın askerî, siyasî, ekonomik ve sosyal açıdan en güçlü ve en büyük ordusuna sahipti. Askerî teşkilâtın kendi içinde sorunsuz işleyen bir hiyerarşik yapı ve düzeni vardı. Ordu Türk, Hint, Arap, Deylemli, Gurlu, Afgan, Tacik gibi çeşitli milletlerden oluşuyordu. Bunun yanında tâbi devletler, gönüllü gaziler, şehir ve bölge kuvvetleri sefer sırasında orduya katılıyordu. Gazneli Devleti böylesine büyük bir orduyu sevk ve idare etmede aksamadan işleyen kusursuz bir Askerî teşkilâta sahipti. Bu çalışma, Gazneli Devletinin temellerini atan Alp Tegin'den, hanedanın son hükümdarı Hüsrev Melik döneminin sonuna kadar devletin askerî teşkilâtını ve işleyişini konu edinmektedir. Bu çalışmada Gulâm sistemi, ordunun sevk ve idaresi, Askerî teşkilât içerisinde yer alan sivil, askerî memurlar ve kullanılan teçhizatlar dönemin kaynakları çerçevesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Satır aralarındaki askerî teşkilât içerisinde yer aldığını düşündüğümüz küçük bir kayıt dahi göz önünde bulundurulup değerlendirilmeye tâbi tutulmuştur. Gazneli Devleti askerî teşkilâtı kendinden sonra bu coğrafyada kurulan Türk-İslâm devletleri ordularına örnek teşkil etmiştir.

The Ghaznavid State is a Turkish-Islamic dynasty that ruled in Khorasan, Afghanistan and Northern India between 963-1186. From the moment its foundations were laid, the Ghaznavid state began to take part in the struggle between the states in its geography. The Ghaznavid State successfully emerged from the struggle in this geography and made Khorasan, Afghanistan and Northern India a homeland of Islam. They spread Islam in these regions and laid the groundwork for the states to be established after them. The Ghaznavids succeeded in conquering most of the Indian lands in a short time. In particular, Sultan Mahmud conquered many castles and cities during his campaigns to India. From the moment they were established in Central Asia, they struggled not only against the pagan Hindus, but also against the esoteric ideas that emerged within Islam. The biggest share in the establishment of the dominance of the Ghaznavid State in these geographies is that it has a strong army in terms of political, social and economic aspects.The army organization was formed as a result of the combination of some practices of the steppe Turkish States established in Central Asia and the Samanid, Abbasid and Sassanid states. The Ghaznavid State had the strongest and largest army in terms of military, political, economic and social aspects of its era. The military organization had a well-functioning hierarchical structure and order within itself. The army consisted of various nationalities such as Turkish, Indian, Arab, Deylemli, Gurlu, Afghan, Tajik. In addition, subject states, volunteer veterans, city and regional forces joined the army during the campaign. He had a flawless military organization that worked flawlessly in commanding and administering such a large army.This study deals with the military organization and functioning of the state from Alp Tegin, who laid the foundations of the Ghaznavid State, to the end of the reign of Hüsrevmelik, the last ruler of the dynasty. In this study, the Gulam system, the command and administration of the army, the civilian and military officers and the equipment used in the military organization were tried to be revealed within the framework of the sources of the period. Even a small record that we think took place in the military organization between the lines was taken into consideration and evaluated. The military organization of the Ghaznavid state set an example for the following Turkish-Islamic states.