XVI. yüzyıl Osmanlı minyatürlerinde astronomi, kozmoloji ve astroloji

Abstract

Osmanlı Devleti'nde astronomi ilmi kendinden önceki İslam astronomisinin devamı şeklinde gelişmiştir. Kuruluş yıllarından itibarenastronomi ilmi çalışmaların varlığına rastlanılmaktadır. Özellikle Şirazi'nin Sivas gök medreseye gelmesi ile Merega astronomi ekolü Osmanlıya taşınmıştır. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u almasının ardından, şehir bilim merkezlerinden biri haline getirilmiştir.On altıncı yüzyıl Osmanlı Astronomi tarihi içinde önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bilhassa İstanbul Rasathanesinin kurulması ve Takiyüddin'in çalışmaları bu dönemi daha değerli kılmaktadır. Bu dönem minyatürleri, dönemin astronomi ilminin gelişmesini anlamak için önemlidir.Mamafih, bu döneme ait minyatürlerde usturlap, rubu tahtası, zatü'l kürsi, yer küre, gök küre, cetvel, zatü'l halak, libne, duvar kadranı, zatü'l irfita, zatü's sukbeteyn, zaman çarkları gibi araçlar ve bu araçların nasıl kullanıldığı açık bir şekilde tasvir edilmiştir. Bu aletlerin kullanımı sadece İstanbul gözlem evi ile sınırlı kalmamış, muvakkithanelerde gözlem yapılmaya devam edilmiştir. Mamafih on altıncı yüzyıl sonrası yapılan astronomi çalışmaların sayısında artış olmuştur.Minyatürler, dönemin kozmoloji anlayışını yansıtması açısından da önemlidir.Minyatürler incelendiğinde Devlet-i Aliye'nin, kendinden önceki İslam alimlerinin kabul ettiği dünya merkezli küre katmanları sistemini kabul ettikleri görülmektedir. Evrenin merkezinde dünya vardır ve çevresini eter adı verilen dokuz küre sarmaktadır. İlk kürede Ay, ikinci kürede Merkür ve sırasıyla Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn bulunmaktadır. Ardından gelen kürede Zodyak kuşağı yer alır ve son küre atlas feleği olarak adlandırılmakta olup hiçbir gök cisminin bulunmadığı bir katmandır. Astroloji ve gök cisimleri minyatürlerde işlenen diğer konular arasındadır. II. Beyazıt döneminden itibaren sarayda kurulan müneccimlik kurumu, Devlet-i Aliye'de astrolojiye gösterilen ehemmiyeti anlamak açısında önemlidir. Nitekim, saray dışında kurulan bir nevi gözlem evi olarak kullanılan muvakkithanelerde astrolojik yorumlarda da bulunulurdu. Minyatürlerde betimlenen gök cisimleri, sahip oldukları astrolojik özellikleri yansıtacak şekilde tasvir edilmiştir.

In the Ottoman Empire, astronomy developed as a continuation of the previous Islamic astronomy. The existence of astronomy studies has been known since its early years. Merega astronomy school moved to the Ottoman Empire, especially with the arrival of Shirazi to Sivas Gök madrasah. After Fatih Sultan Mehmet conquered Istanbul, the city was became one of the science centers. The sixteenth century is a period in which important developments were experienced in the history of Ottoman Astronomy. Especially the establishment of the Istanbul Observatory and the works of Takiyüddin make this period more valuable. The miniatures of this period are important for understanding the development of the science of astronomy of the period. However, on Miniature's this yaers was depicted tools such as astrolabe, quadran, zatü'l kursi, earth globe, celestial globe, ruler, zatü'l halak, libne, wall dial, zatü'l irfita, zatü's sukbeteyn, time wheels and how these tools were used. The use of these instruments was not limited to the Istanbul observatory, However, there has been an increase in the number of astronomy studies done after the sixteenth century.Miniatures are also important in order to reflecting the cosmological understanding of the period. When the miniatures are examined, it is seen that the Devlet-i Aliye accepted the earth-centered sphere layers system such as Islamic scholars before it. At the center of the universe is the earth, and it is surrounded by nine spheres called the ether. The first sphere has the Moon, the second sphere has Mercury and, respectively, Venus, Sun, Mars, Jupiter and Saturn. The next sphere is the zodiac belt, and the last sphere is called the atlas sphere and is a layer where there is no celestial objects. Astrology and celestial objects are among the other subjects depicted in miniatures. The institution of astrology, which was established in the palace since the II. Beyazıt period, is important in terms of understanding the importance given to astrology in the Devlet-i Aliye. As a matter of fact, astrological interpretations were also made in the muvakkithanes, which were used as a kind of observatory set up outside the palace. The celestial are depicted in a way that reflects their astrological characteristics on miniatures.