Ali Behcet'in Nüzhetü'l-İhvân isimli Pend-nâme-i Attâr Şerhi (İnceleme-metin-şerh sözlüğü)

Abstract

Şerh edebiyatı, Arap edebiyatında IX. ve X. yüzyıllarda gelişmeye başlamış, XV. yüzyılda Fars edebiyatında özellikle tasavvufî eserler konusunda gelişme göstermiştir. Klasik Türk edebiyatında ise XV. yüzyıldan itibaren gelişmeye başlayan şerh edebiyatı özellikle XVII. ve XVIII. asırlarda en zengin dönemini yaşamıştır. Arapça ve Farsça eserlere yine bu dillerde şerh yazılmış ayrıca Arapça, Farsça ve Türkçe dinî, ladinî, tasavvufî veya edebî pek çok manzum veya mensur eser asırlarca Türk dilinde şerh edilmiştir. Türk şerh edebiyatında Kur'an ve hadislerden sonra en fazla şerh edilen eserler arasında yer alan Attâr'ın Pend-nâme'sinin Türkçeye ilk tercümesine XV. yüzyılda rastlanmakta, XVI. yüzyıldan itibaren de şerhlerine tesadüf edilmektedir. Çalışmanın konusu olan Nüzhetü'l-İhvân, Attâr'ın Pend-nâme'sine yapılan mensur şerhlerden biridir ve XIX. yüzyılın ikinci yarısında Ali Behcet tarafından kaleme alınmıştır. Farsçayı yeni öğrenmeye başlayan öğrencilere dil öğrenimini kolaylaştırmak amacıyla kaleme alınan eser Sultan II. Abdulhamit'e sunulmuştur. Tercüme ve şerhin bir arada bulunduğu Nüzhetü'l-İhvân Farsça kelimelerin Türkçe anlamlarına, etimolojilerine ve Farsça dil bilgisi konularına yoğunlaşmasıyla daha çok gramer şerhi özelliği göstermektedir. Nüzhetü'l-İhvân bu çalışmayla ilmî usullere uygun olarak transkribe edilerek gün ışığına çıkarılmıştır. Metnin içerdiği sözcük, cümle, dil bilgisi düzeyindeki bilgiler ve edebî, dinî, kültürel, folklorik unsurlar ayrı ayrı ele alınarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca Klasik Türk edebiyatında Attâr'ın Pend-nâmesi'ne yapılan tercüme ve şerhlerle ilgili literatür çalışması yapılarak çalışmanın giriş bölümüne eklenmiş zaman zaman karşılaştırma yöntemiyle Nüzhetü'l-İhvân'ın değeri ve önemi somut bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Berg-i Dervîşân ile biçim ve içerik yönünden karşılaştırılarak Nüzhetü'l-İhvân'ın gelenek içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu iki eserin birleşen ve farklılaşan yönleri üzerinde durularak durum değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın sonunda yer verilen gramer sözlüğü, şerh sözlüğü ve özel terimler dizini metinden hareketle oluşturulmuştur. Şerh metinlerinin günümüzde kullanılmayan, anlam genişlemesine uğrayan veya anlamı değişen sözcükleri barındırmasıyla kültür dünyamız ve kültür tarihimiz açısından ayrı bir öneme sahip olduğu bir kez daha ortaya çıkmıştır. Bu çalışma sayesinde Türk kültür ve edebiyat dünyasının zengin kaynaklarından birisi bilim dünyasının istifadesine sunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Ali Behcet, Berg-i Dervîşân, Feridüddin Attâr, Klasik Türk Şerh Edebiyatı, Mustafa Refî'a, Nüzhetü'l-İhvân, Pend-nâme'nin Bilinen Türkçe şerhleri ve tercümeleri

Literary Commentary began to develop in Arabic literature in the 9th and 10th centuries, it developed in Persian literature, particularly in the case of the Sufistic works. In classical Turkish literature, literary commentary, which started to develop in the 15th century, experienced its richest period, especially in the 17th and 18th centuries. Arabic and Persian works were also interpreted in these languages, and many views of Arabic, Persian, and Turkish religious and non-religious, Sufistic, or many literary works in poetical or prosaic have been translated into the Turkish language for centuries. The first translation into Turkish of Attâr's Pend-nâme, which is among the most interpreted works after the Qur'an and hadiths in Turkish literary commentary, is encountered in the 15th century, and its commentaries have been found since the 16th century. The subject of the study, the Nuzhetu'l-Ikhvân is one of the prosaic commentaries made to the Pend-nâme of Attâr, and it was written by Ali Behcet in the second half of the 19th century. The work that was written to facilitate language learning for students who had just begun learning Farsi was presented to Abdulhamit II. The Nuzhetu'l-Ikhvân Farsi, where translation and commentary are in one place, shows more grammar commentary by focusing on the Turkish meanings, etymologies, and Farsi grammar issues. Nuzhetu'l-Ikhvân has been transvested by the procedures in this study and brought to light. The word, sentence, grammatical, information, and literary, religious, cultural, and folklore elements contained in the text are classified separately. In addition, the value and importance of the Nuzhetu'l-Ikhvân were tried to be found tangibly by interpreting and writing literature on the Pend-nâme of Attar in classical Turkish literature and by comparing it to the introduction of the study. It was tiring to determine the location of the Nuzhetu'l-Ikhvân in the tradition by comparing the Berg-i Dervishân to form and content. In addition, the situation is evaluated by focusing on the merging and differentiating aspects of these two pieces. At the end of the study, the grammar dictionary, the commentary dictionary, and the specific terms index were created by movement from the text. It has been revealed once again that commentary texts have a separate significance to our cultural world and our cultural history, with words that are not used today, that are expanding meaning, or that have changed meaning. Thanks to this study, one of the rich sources of the Turkish culture and literature world have been presented to the resignation of the science world. Keywords: Ali Behcet, Berg-i Dervishan, Feriduddin Attar, Classic Turkish Literature of Commentary, Mustafa Refî'a, Nuzhetu'l-Ikhvân, known Turkish commentaries and interpretations of Pend-nâme