İstanbul Fatih ilçesi (15.-17. yüzyıl) Osmanlı Külliyelerinde dış avlu kapıları

Abstract

İstanbul ili Fatih ilçesinde inşa edilen külliyelerin dış avlu kapıları, mimari özellikleri, planları, formları/biçimleri, malzeme-teknik ve süsleme özellikleriyle detaylı bir biçimde ele alınmıştır. Bu kapıların, avlu duvarı üzerindeki konumları, cadde-sokak bağlantıları, külliyenin coğrafi konumu ve topoğrafyası incelenerek belirlenmeye çalışılmış ve kapıların tasarımları, tipleri, formları ve süslemeleri açısından önce kendi içlerinde değerlendirilmiştir. Dış avlu kapılarının, inşasından günümüze kadar bir bütün olarak çalışılmaması, bu kapıların inşadaki rolünün ve katkılarının açıklanamamasında etkili olmuştur. Ayrıca bu kapıların tipolojilerindeki farklılığın ardındaki etmenler de bu sebeple tartışılamamıştır. Hazırlanan bu çalışma, dış avlu kapılarının tarihi, mimari ve kültürel değerini ortaya çıkarmasının yanı sıra taçkapı ve kapı kavramlarının arasındaki farkları da net olarak ortaya koyacaktır. İstanbul Fatih ilçesinde yer alan 15.-17. yy. arasına tarihlenen 40 külliyenin dış avlu duvarı üzerinde yer alan toplam 133 kapının plan, kesit, görünüşlerinin teknik çizimlerinin yapılması, ayrıntılı fotoğraflarının çekilmesi ve tanımlanması aşamalarından sonra bu kapıların, dönem mimarisi için ne ifade ettiği, nasıl bir önem taşıdığı belirlenmeye çalışılmıştır. Dış avlu kapıları ticari ve sosyal ağın merkezinde cadde ve sokaklara açılarak kamusal mekân görevi üstlenen önemli bir mimari elemandır. Bu çalışma klasik dönem kapı mimarisinde konumlanmanın etkili olduğunu ortaya çıkarmıştır. Şehir içinde tarih boyunca ana arter olmuş bazı güzergâhların kapıların yönelişini etkilediği belirlenmiştir. Sinan dönemi dış avlu kapılarında yerleştirilmenin topoğrafik ve ticari bağlantılar için çözüm olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bunlara ek olarak kapı yerleşiminin caddeleri paralel ve dikey olarak kesmeleri, Mimar Sinan tarafından özellikle çalışılmış bir uygulama olmalıdır. Fatih bölgesinde bugün yoğun yerleşim ve trafik ağı nedeniyle okunamayan Osmanlı güzergâhının kapılar üzerinden değerlendirilebilir olması bu çalışmanın önemli sonuçlarından birisidir. Klasik dönemde kentli yerleşimin trafiği, ticari hayatı ve sosyal ağını konumları sabit ve özgünlüğünü koruyan kapılar üzerinden değerlendirebiliyoruz. Bu kazanımlar sanat tarihi, şehir planlama ve mimarlık tarihi gibi disiplinler arası çalışmaları desteklemesi açısından önemlidir.

Since the outer courtyard doors have not been studied as a whole until this date, their role or contribution in the construction has not been disclosed. Also, the factors behind the different types of design of these doors are not discussed. The period analyzes of these gates, which have a development line, also differ from each other. This study will reveal the historical, architectural and cultural values of the doors as well as the differences between the concepts of crown door and door. Located in the district of Istanbul Fatih district 15-17. It includes documentation studies such as drawing, drawing and describing the plan, cross-section, and appearance of the outer court entrance doors of 40 complexes dating back to the centuries. The outer courtyard doors are an important architectural element that takes on the role of public space by opening to the streets and streets at the center of the commercial and social network. It has been determined that the main roads in the city have affected the orientation and position of the gates throughout history. Architect Sinan paid attention to topography and commercial connections while making the outer courtyard doors. The analysis of Ottoman roads through outer courtyard doors is one of the important results of this study. These results are important for interdisciplinary studies such as art history, urban planning and architectural history.