Türkiye'de kamu iktisadi teşebbüslerinde yönetişim: Değerlendirme ve öneriler

Abstract

Devletin ekonomideki araçlarından biri olan kamu iktisadi teşebbüsleri; özel sektöre öncülük etmek, piyasada düzenleyici rol üstlenmek, ekonomiyi yönlendirmek ve sosyal hizmet nitelikli faaliyetler vasıtasıyla gelir dağılımını düzenlemek için kurulmuşlardır. Ekonomide edindiği bu önemli roller itibarıyla KİT'lerin faaliyetlerini kârlılık ve verimlilik ilkelerine dayalı olarak yürütmesi önem arz etmektedir. Verimliliği sağlayan unsurlardan biri de iyi bir yönetişim yapısı olarak değerlendirilmektedir. Çalışmanın amacı; ülkemiz KİT'lerinin yönetişim yapısını analiz ederek mevcut sorunları tespit etmek, ülke örnekleri ve literatür taraması ile sorun alanlarına çözüm önerileri sunmak ve katılımcılığı sağlamak adına KİT'lerde görev alan personelin görüşleri alınarak uygulanabilir sonuçlar elde etmektir. Çalışmada, ülke incelemeleri ve uluslararası raporlar analiz edilerek ülkemiz KİT'lerinin temel yönetişim sorunları incelenmiştir. Bunlar; ikili pay sahipliği yapısının varlığı ve hesap verebilirliğindeki eksiklikler, yönetim kurulunun yapı ve niteliğinin yetkinliği, KİT'lerin ticari faaliyetlerinin sınırlandırılması, şeffaf ve hesap verebilirlikteki aksaklıklar ile etkin performans değerlendirme sisteminin eksikliği olarak belirlenmiştir. Bu çalışma ile KİT yönetişim sisteminin iyileştirilebilmesi için sahiplik yapısının daha hesap verebilir bir hâle dönüştürülmesi, bağımsız ve profesyonel yönetim kurulu teminine ilişkin ikili yönetim kurulu yapısının uygulanması ile aday gösteriminin kamudan bağımsız organlar tarafından gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bununla birlikte KİT'lerin ticari esaslara göre yönetilme ihtiyacı belirtilmiş olup bu kapsamda sektörde serbestleşmeye ve rekabete engel olmayacak bir çerçeve mevzuat ihtiyacı ortaya konulmuştur. KİT'lerin sunduğu mal ve hizmetlerin piyasa koşullarına göre belirlenmesinin önemi vurgulanmaktadır. Şeffaf ve hesap verebilir yapının güçlendirilmesi için iç kontrol birimlerinin etkin bir şekilde yönetilmesi ve bu kapsamda yönetim kurulunun direkt sorumluluğunda iç kontrol faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin KİT'ler için faydalı bir denetim aracı olacağı değerlendirilmektedir. Son olarak etkin bir performans değerlendirme sisteminin ihtiyacı ortaya konularak KİT yönetim kurullarının performanslarının yaptırıma açık olacak şekilde değerlendirilmesi ve stratejik planların daha aktif bir konuma getirilerek Sayıştay denetiminin bir parçası olması önerilmektedir. Söz konusu öneriler KİT'lerde çalışan personele anket aracılığıyla sunulmuş olup görüşler de çalışmaya derç edilmiştir.

State owned enterprises (SOE), one of the tools of the government in the economy, have many roles such as leading the private sector, acting as a regulator in the market, directing the economy and regulating the distribution of income through social service activities. In terms of these important roles in the economy, it is vital for SOEs to carry out their activities based on profitability and efficiency. One of the factors providing efficiency is establishment of a good governance structure. The aim of this study is to analyze the governance structure of Turkey's SOEs, to determine the current problems and to provide solutions through review of country practices and literature search, and to attain feasible results via obtaining the opinions of the SOEs' personnel to ensure participation. The main problem areas in terms of governance in Turkey's SOEs were determined via analyzing the country reviews and international reports. The dual ministry model of the ownership structure and the deficiencies in its accountability, competence and quality of the board of directors, the limitation of commercial activities of SOEs, the lack of transparent and accountable structure and ineffective performance evaluation system have been defined as problem areas. Within the scope of this work in order to improve the governance structure of the SOEs, it is suggested that the ownership structure should be more accountable. To provide an independent and professional board of directors, a two-tier board structure can be a solution. Moreover, the nomination of candidates should be carried out by independent bodies from the government. In addition, it is stated that in order to manage SOEs on a commercial basis the need for a framework legislation that will not prevent liberalization and competition in the sector has been put forward. . The importance of determining the goods and services offered by SOEs according to market conditions is emphasized. In order to strengthen the transparent and accountable structure, effective management of the internal control units is considered a useful audit tool for the SOEs under the direct responsibility of the board of directors. Finally, it is recommended that the performance of the SOEs board of directors should be evaluated according to results of strategic plans. In addition, to construct an effective performance evaluation system, strategic plans should be featured as a part of the Court of Accounts' audit. These suggestions were presented to the SOEs' personnel through a questionnaire and their opinions were included in the study.