Hakas yazı dilinin oluşturulma süreci

Abstract

Türkler Sibirya'yı uzun yıllar boyu yurt edinmiştir. Güney Sibirya'daki Türk gruplarından olan Hakaslar, bu yerleşkenin en kadim sahiplerindendir. Hakasların dili, sözlü kültür dairesinde gelişim göstermiştir. İlk yazılı ürünlerini ise 10. yüzyılda vermiştir. Hakasçayla alakalı ilk incelemeler XVIII. asırda Ruslar ve Batılılar eliyle gerçekleştirilmiştir. Bilhassa Rusların Sibirya sahasını ele geçirmek amacıyla yaptıkları icraatlar yerli ulusların dil ve kültürlerini de içermesi noktasında Hakaslar ve Hakasça için bir başlangıç olarak addedilmektedir. Hakasça üzerine yapılan çalışmalar ana hatlarıyla Sovyet öncesi, Sovyet dönemi ve çağdaş dönem olarak üçe ayrılabilir. Sovyetler Birliği öncesi yapılan araştırmalarda Abakan Tatarları, Minusinsk Tatarları olarak anılan Hakaslar, 6 boy olarak ele alınmışlardır: Koyballar (Hoyballar), Beltirler (Piltirler), Sagaylar (Sağaylar), Şorlar (Sorlar), Kaçlar (Haastar), Kızıllar (Hızıllar). Günümüzde Hakas Türkçesini oluşturan boylara baktığımızda söz konusu grupların birbiri içinde erimesi neticesinde şekillenen ve Hakas Türkçesini oluşturan ana ağızlar: Sagay, Kaç, Kızıl ve Şor'dur. Tezde, genç yazı dillerinden olan Hakasça üzerine yapılan ilk çalışmalar başta olmak üzere, yapılan alfabe çalışmaları, bu dönemde yapılan derlemeler, yazı dili girişimleri ve Hakasçanın ilk örneklerine yer verilecektir. Böylelikle çağdaş Hakas Türkçesinin oluşum aşamasındaki süreci gözler önüne serilecektir.

Siberia has been home to many Turkish tribes for thousands of years. Khakas Turkish, one of the Turkish tribes in the South of Siberia, are among the oldest owners of this geography with their rich and deep-rooted cultures. The language of Khakas has developed in oral culture for many years. His first works in the contemporary sense were given in the 20th century. The first researches about Khakas were started by the Russians and Westerners from the 18th century. In particular, the efforts of the Russians to take over the region can be accepted as a milestone for the Khakas and Khakas Turkish as the region includes the culture and language of the this people. Studies on Khakas Turkish can be divided into pre-Soviet, Soviet and contemporary periods. In the studies conducted before the Soviet Union, the Abakan Tatars, Khakas, known as the Minusinsk Tatars, were handled in 6 groups: Koyballar (Hoyballar), Beltirler (Piltirler), Sagaylar (Sağaylar), Şorlar (Sorlar), Kaçlar (Haastar), Kızıllar (Hızıllar). When we look at the tribes that make up Khakas Turkish today, it is accepted that Khakas Turkish, which is formed as a result of the melting of the groups in question, has 4 main mouths: Sagay, Kaç, Kızıl ve Şor. In this study, especially the first studies on Hakas, which is one of the young written languages, alphabet studies, compilations made during this period, alphabet essays and the first examples of Khakas language will be included. Thus, the process of the formation of contemporary Khakas Turkish will be revealed.