Mahtumkulu Firâkî'nin şiirlerinde tasavvufî kavramlar

Abstract

Yaptığımız bu yüksek lisans çalışmasına konu olan Mahtumkulu Firâkî, XVIII. asrın sonlarıyla XIX. asrın aşlarına denk gelen (d. 1136/1724; v. 1221/1807) yılları arasında Hazar Denizi kenarındaki, günümüzde İran sınırı içerisinde bulunan Gülistan Eyaleti'nin Gürgen şehrine bağlı Hacı Kavuşan köyünde yaşamış akıldâr şâir, yöneticilik vasfına da sahip ve çok yönlü, Türkmenlerin mektep kurmuş halk filozofu ve mutasavvıfıdır. Hayata ilâhî aşk penceresinden bakmayı tercih eden müellif, ilâhî aşkın verdiği cezbeyle, yer yer duygularının aklının önüne geçtiği, dolayısıyla davranışlarını biçip tartamadığı ve ne söylediğini bilemez olduğu hâlleri en derin bir şekilde hissetmiş olacak ki, `Benim Sâhipcemâlimi gördün mü?` diye Allah Teâlâ'yı her yerde arayarak, bu hissiyatını dillere pelesenk olabilecek `Lazım oldu okumak enelhak u minelhak` ve `Aşk yükünü toplayıp, akıl mülkün dağıttı/ Talana verip aklım, dîvane oldum şimdi` redifli şiirleriyle ifade etmiştir. Dîvân'a sahip olan müellif, yaşadığı çağın edebî anlayışına uygun olarak, Arapça ve Farsça kelimeleri sık sık kullanmasına rağmen halkın anlayacağı düzeyde şiirler ortaya koymuştur. XVIII. asrın kısır ve burhanlı döneminde yaşayan Mahtumkulu Firâkî'nin el yazılı şiirleri, kendi zamanının çeşitli sebepleri dolayısı ile tahrişe uğramış ve daha sonra halk tarafından ezberlenen ve yazılan şiirler bir araya getirilerek, divanı teşkil edilmiştir. Mahtumkulu Firâkî, maddî ve mânevî hizmetleri karşılığında, Türkmenler ve çevresinde yaşayan her kesim insanlardan büyük saygı görmüştür. Geride sadaka-i câriye türünden oldukça önemli bir divan ve efsaneleşmiş hoş hatıralar bırakarak ebedî âleme göç eden şairin hayatı, bir de filmlere ve hikâyelere konu olmuş, ismi cadde ve sokaklara, `Türkmenistan Mahtumkulu Millî Müzik ve Dram Tiyatrosu` örneğinde olduğu gibi krumsal yapılara verilmiş ve Türkmenistan'da her yıl 27 Haziran `Mahtumkulu Firâkî Şiir Bayramı` olarak kutlanmaktadır. Türkiye'de ise,TİKA 2014 yılını `Mahtumkulu Firâkî` yılı ilan etmiştir. Mahtumkulu Firâkî, ölümünün 297'inci yıl dönümünde Yozgat'ta 2021 yılında düzenlenen törenle anıldı.

Mahtumkulu Firaki, who is the subject of this master's study, XVIII. XIX at the end of the century corresponding to the beginning of the century (b. 1136/1724; d. 1221/1807) was a poet of Reason who lived in the village of Haci Kavushan in the city of hornbeam in the province of Gulistan, located on the edge of the Caspian Sea, today on the border with Iran, a popular philosopher and Sufi who also had a managerial decency and was multifaceted, founded a school of Turkmen people. Author who prefers to look at life through the window of divine love, with the temptation of divine love, will have felt in the deepest way that his feelings are in front of his mind, so that he cannot mow and weigh his behavior and do not know what heis saying, `Have you Seen My owner?` he called Allah Ta'ala everywhere, this feeling could be pelesenk languages `Was necessary to read enelhak u minelhak` and `Collected the burden of love, distributed the mental property/ gave Talana and my mind, now I am divane` redifli poems expressed. Persian Arabic and Persian words often used in accordance with the literary understanding of the era in which he lived, although he came up with poems at a level that the public would understand. XVIII. the hand-written poems of Mahtumkulu Firaki, who lived in the barren and burhanli period of the century, were irritated by various reasons of his time, and then the poems memorized and written by the people were put together and formed a decanter. Mahtumkulu Firaki, in return for his material and spiritual services, received great respect from the Turkmen and all the people living around him. Charity back-i quite significant and legendary courtesan leaving pleasant memories from the type of a divan poet who migrated to the life of the eternal realm and films and was the subject of the stories, the name of the street, `Mahtumkulu Turkmenistan National music and Drama Theater` has been given to structures as in the example of krumsal and Turkmenistan each year in June 27 `Mahtumkulu is celebrated as the feast of the poem. In Turkey, TIKA has declared 2014 the year of `Mahtumkulu Firaki`. Mahtumkulu Firaki was commemorated in a ceremony in 2021 in Yozgat on the 297thanniversary of his death.