Anlambilim açısından Dîvân-ı Hikmet

Abstract

Bu çalışmada, Türk diline faydalı olmak amacıyla Hoca Ahmet Yesevî'nin Dîvân-ı Hikmet'inde yer alan şiirler, anlam bilimsel açıdan incelemeye tabi tutulmuştur. Böylelikle şiirlerde geçen sözcükler, anlam açısından incelenmiş; o döneme ait anlam ilişkileri, anlam olayları ve anlam zenginliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Türkçenin anlambilim açısından incelenmesi konusunda yazılmış olan eserler ve yapılmış olan çalışmalar son derece sınırlıdır. Dîvân-ı Hikmet üzerine herhangi bir anlam bilimsel çalışmayla karşılaşılmamıştır. Bu çalışmada, Dîvân-ı Hikmet'te yer alan sözcükler anlam bilimsel yönden incelenerek Dîvân-ı Hikmet aracılığıyla Türkçenin anlam incelikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.Yayımlanan Dîvân-ı Hikmet kitaplarından takrizini Uğur Gürsu'nun yaptığı Açıklamalı Divân-ı Hikmet adlı eserden yararlanılmış ve tez boyunca bu esere bağlı kalınmıştır. Hikmetlerin orijinalleri Açıklamalı Divân-ı Hikmet'ten alınmış, günümüz Türkiye Türkçesine aktarımlarında ise Hayati Bice'nin hazırlamış olduğu Dîvân-ı Hikmet adlı esere başvurulmuştur. İlk olarak, örneğin geçtiği dizenin Latin harfleriyle yazılmış orijinal biçimi, daha sonra günümüz Türkiye Türkçesine aktarımı, parantez içerisinde olmak suretiyle dörtlük ya da beyit sayısı ve hikmet numarası verilmiştir. Örnekler anlamlarına göre gruplanmış ve örnekte tespit edilen değişim ya da olay gösterilmiştir.Çalışma, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dil, dilbilim, anlambilim ve anlam değişmeleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın temelini oluşturan ikinci bölümde ise eserden alınan anlambilim alanındaki değişme ve gelişmelere yönelik örnekler sunulmuştur. Tekrara düşmemek için aynı anlamı veren örneklerin hepsi çalışmaya alınmamıştır. Sözcüklerin anlamlandırılmasında Clauson'a ait olan An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish temel kaynak olarak alınmıştır.

In this study, the poems in Dîvân-ı Hikmet by Hodja Ahmet Yesevî have been analyzed in terms of semantics. In this way, the words in the poems have been examined in terms of their meanings; semantic relations of that period. Semantic events and semantic richness have been revoaled. The Works written and the studies conducted about the analysis of Turkish in terms of semantics are very limited. There haven't been found any semantic works in Dîvân-ı Hikmet. We have tried to contribute at least a little to Turkish language by analyzing the words in Dîvân-ı Hikmet in terms of semantics and by finding out the semantic politeness of Turkish.We have benefited from Açıklamalı Dîvân-ı Hikmet one of the boks published from Dîvân-ı Hikmet and have sticked to it during our thesis. The originals of Hikmet have been taken from Açıklamalı Dîvân-ı Hikmet and have referred to Dîvân-ı Hikmet by Hayati Bice while translating them into Turkish language today. Firstly, the original from of the verse in Latin characters in which the examples had been found, the number of quatrains or couplets in brackets and the number of Hikmets have been revealed. After that, the change or event in the example has been found out.Our study consists of three parts. In the first part, the focus is on linguistics, semantics, and change of meanings. In the second part – which is the basis of our study- some examples about the changes and developments of semantics taken from the work have been presented. In order not to make repetitions, all the examples giving the same meanin have not been included in the study.