Bir tüketim pratiği olarak hanehalkının israf davranışlarının sosyolojik analizi

Abstract

Gıda, besin tedarik zincirinin her aşamasında israf edilmekle birlikte, ülkelerin gelişmişlik düzeyi arttıkça hane halkı düzeyinde israf edilen gıda miktarı da artmaktadır. İlgili literatür incelendiğinde bireylerin gıda israfı davranışlarının, ağırlıklı olarak tutum, norm, algılanan davranışsal kontrol ve niyet gibi bilişsel unsurlarla açıklanmaya çalıştığı gözlenmiştir. Bu tip bir yaklaşım ile ilgili iki büyük sorun mevcuttur. İlk olarak niyet ve davranış arasında önemli bir boşluk vardır. Gıda israfı yapmamaya yönelik niyetlenme hali çoğu zaman davranışa yansımamaktadır. İkincisi, bu psikoloji temelli yaklaşım gıda israfının, gündelik hayatın rutin ve sosyo-materyal dokusu ile ilişkili olduğunu hesaba katmamaktadır. Bireyi hem gündelik hayatındaki rutinlerinden hem de çevresinden yalıtarak sorunu bireyselleştirmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, hane halkı düzeyinde gerçekleşen gıda israfı olgusunun rutin gıda pratikleri aracılığıyla nasıl deneyimlendiğine yönelik bir kavrayış geliştirmektir.Çalışma nitel olarak tasarlanmıştır. Kuramsal alt yapısını pratik teorisi oluşturmaktadır. Araştırma deseni fenomenolojidir. Veri toplama yöntemi olarak katılımcı gözlemler ve derinlemesine mülakatlar kullanılmıştır. Bu kapsamda Konya ve İstanbul'da farklı aile yaşam döngülerine sahip 15 hane halkı ile görüşülmüştür. Sonuç olarak hane halkı düzeyinde gerçekleşen gıda israfının, alışveriş, muhafaza, pişirme, yeme ve artakalanların yönetimi pratikleri etrafında şekillenen materyalite, anlam ve kabiliyet gibi unsurlarla deneyimlendiği ortaya çıkarılmıştır. Materyalite unsurunun, gıda, özel bir gıda türü olarak ekmek, buzdolabı ve diyetlerle, anlam unsurunun dini değerler, geçmişteki yoksulluk, israfla ilişkili duygular ve müdavimlikle, kabiliyet unsurunun ise pratiğe katılım derecesi, israfı engelleme pratikleri ve hayvanlarla ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Although food is wasted at every stage of the food supply chain, as countries' development level increases, the amount of wasted food at the household level also increases. When the literature is examined it is observed that individuals' food waste behaviors are overwhelmingly explained with cognitive factors such as attitude, norm, perceived behavioral control, and intention. However, such an approach has two significant problems. First, there is a considerable gap between intention and behavior. Intention to not waste food rarely results in the action. Second, this psychology-basedapproach does not consider that food waste is associated with the routine and socio-material nature of everyday life. Therefore, this study aims to develop an understanding of how the phenomenon of food waste at the household level is experienced through routine food practices.The study is qualitatively designed. The theoretical background is the practice theory. The phenomenology is the research design. Participant observations and in-depth interviews were used as data collection methods. It was interviewed with 15 households with different family life cycles in Konya and İstanbul. As a result, it has been found that food waste at the household level is experienced with elements such as materiality, meaning, and capability shaped by shopping, food preservation,cooking, eating, and leftover management practices. It has been concluded that thematerial element is related to food, bread as a special type of food, the refrigerator and diets, the meaning element to religious values, poverty in past, feelings associated with waste, and the capability to the degree of participation in practice, waste prevention practices and animals.