Alaş hareketi temelinde dil ve edebiyat

Abstract

Kazakistan'ın kaderini değiştiren hadiseler 17. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır. Bu tarihlerde, özellikle Kalmuklar tarafından olmak üzere birçok istila ve baskıya maruz kalan Kazak halkı, başlarındaki musibetlerden kurtulmak maksadı ile geçici olarak Rusların koruması altına girmek istemişlerdir. Onların bu talebini çeşitli siyasi entrikalar ve hukuk dışı tasarruflar ile avantaja çeviren Ruslar, zaman içinde Kazakistan'ı hem işgal etmiş hem de Kazak halkını asimile etme yolunda birçok çalışma yapmışlardır. Yaptıkları büyük hatanın farkına sonradan varan Kazak halkının esaret altına girmesi birçok ulusal, kültürel ve sosyal sorunu da beraberinde getirmiş, içine düştükleri bataklıktan kurtuluş yolları aramaya başlamaları ile isyanlar kaçınılmaz bir hâle gelmiştir. Bu bağlamda, istiklal mücadeleleri arasında bilhassa önem taşıyan `Alaş` hareketi Kazakistan'ın kaderini ikinci kez değiştirmiştir.Sovyet iktidarının başlangıç yıllarında ortaya çıkan `Alaş Partisi` ve `Alaş egemenliği` sorunu Kazak halkını sosyolojik ve politik açıdan derinden etkilemiştir. Bir yandan bağımsızlık mücadelesi veren halk diğer yandan geçim sıkıntısının zorluklarına, misyonerlik faaliyetlerinin olumsuz sosyo-kültürel sonuçlarına ve uzun süren savaşların getirdiği psikolojik çöküntülere göğüs germek zorunda kalmıştır. Ulusun kaderini değiştirecek kahraman vatan evlatları işte bu ahval ve şerait içinde ortaya çıkmış ve mücadelelerine halka ulusal liberalizmin gerekliliğini basın-yayın yolu ile anlatarak başlamışlardır. Edebiyatın halk üzerindeki tesir gücünü de ortaya koyan milliyetçi Kazak aydın kesimin Kazak siyasi düşüncesinin modernize edilmesi sürecindeki rolü büyük ehemmiyet taşımakla birlikte, bu dönemde neşredilen birçok eser günümüz çağdaş Kazak edebiyatının temelini teşkil etmesi açısından ayrı bir kıymete sahiptir. Bu çerçevede gelişen olayların Kazak halkı ve Kazakistan'ın siyasal yapısı üzerindeki izi büyük önem arz etmektedir.Neticede, Alaş hareketi başarısız olduysa da Kazak halkı üzerinde uyandırdığı etki uzun yıllar devam etmiştir. Hareketin izlerini yok etmek isteyen Ruslar ise bu yönde 1930'lu yıllara kadar çalışmalarını sürdürmüşlerdir.Anahtar Kelimeler: Kazak, Kazakistan, Kazak Türkçesi, Kazak Edebiyatı, Alaş

The events that changed Kazakhstan's fate date back to the beginning of the 17th century. On these dates, Kazakh people who were invaded and oppressed especially by the Kalmuks desired to go under temporary Russia protection to be free from these calamities. Russians turned this demand into an advantage with various political plots and illegal actions and overtime, Russians both invaded Kazakhstan and conducted various works to assimilate Kazakh people. Captivation of the Kazakh people who later notices this great mistake brought together numerous national, cultural and social issues and riots were indispensable as they searched ways of salvation from this calamity. Within this context, `Alash` movement which is especially important during the fight for independence changed the fate of Kazakhstan for the second time.Alash Party and Alash rule problem that occurred at the beginning of Soviet rule deeply influenced Kazakh people in sociologic and political terms. While the people fought for independence, on one hand, the people were forced to face financial difficulties, negative socio-cultural consequences of missionary activities and psychology breakout due to the war on the other. Heroic patriots that will change the faith of the nation emerged under these conditions and started their actions by explaining the necessity of national liberalism to the people with press and publication. While the nationalist Kazakh intellectual segment reflecting the effect of literature on the people carried to the role to modernise the Kazakh political thought with great importance, numerous works issued on that period have a different value since these are the basis of today's contemporary Kazakh literature. The mark of these events that unfold within this frame is significant on the Kazakh people and the political structure of Kazakhstan.Although the Alash movement failed in the end, the effect of this movement evoked on the Kazakh people lasted for long years. Russians who want to eliminate the signs of this movement continued to work until the 1930s.Keywords: Kazak, Kazakhstan, Kazak Turkish, Kazak Literature, Alash