Hamit Zübeyr Koşay (1897-1984)

Abstract

Cumhuriyet döneminin inşası çalışkan, azimli ve idealist kişilerin varlığıylagerçekleşmiştir. Atatürk'ün fikirleri çerçevesinde bu durumun gelişimi kısa süreiçerisinde hız kazanmıştır. Cumhuriyet dönemini değerlendirirken konuyu yalnızcasosyo-politik açıdan ele almanın yanında o dönemde yer edinmiş kişilerin yaşamıylada dönemi aydınlatmak mümkündür.Cumhuriyet döneminde birçok aydın Türkiye'ye çağrılmış yahut kendi talepleriylegelmek istemişlerdir. Fakat bu aydınların genel özellikleri, eğitimlerini farklı ülkelerdetamamlamış olmalarıdır. Bu yüzden Türkiye Cumhuriyeti'ne gençlik yıllarından sonragelmişlerdir. Ele alacağımız Hamit Zübeyr Koşay ise onlardan farklı olarak henüzdokuz yaşında, yani çok küçük diyebileceğimiz bir yaşta İstanbul'a gelip buradatahsilini sürdürmüştür. Bu durum, onu çoğu mevkidaşından ayırmakla birlikte,kendisini besleyen bu toprakları vatan olarak saymasına sebebiyet veren etmendir.Küçük yaşlarda vatanını bırakıp eğitimi için İstanbul'a gelen Hamit Zübeyr Koşay'ınyaşamı çaba, fedakârlık ve özveriyle geçmiş, yaşadığı süreç onda sakin ve içe dönükbir karakter yaratmıştır. Öte yandan bu durum, onun yeni kurulan TürkiyeCumhuriyeti'nde eserleriyle ve yaptıklarıyla ışık gibi parlamasına engel olmamıştır.İstanbul'da tek başına eğitimini sürdüren Koşay, eğitimini bitirip bir sene bedeneğitimi öğretmenliği yapmış fakat öğrenme arzusu onun peşini hiçbir zamanbırakmamıştır. Kendisi, bu görevini sürdürürken bir yandan da Macarca derslerinitakip etmiştir. Yüksek öğrenim görme arzusuyla 1917'de Macaristan'a gitmiş,doktorasını `Türk Silah Adları` üzerine yapmıştır. Macaristan'da bulunduğu süreciverimli bir şekilde geçirmiş ve Almanya gibi birçok ülkede bulunma fırsatıyakalamıştır. Filoloji alanında yükseköğrenim gören Koşay, Lozan Türk Yurdu'nun1922 yılında düzenlediği `Türk Gençliğinin Vazifesi Ne Olmalıdır?` konuluyarışmada Izgü Mescid eseriyle birinci olmuştur.Macaristan'daki eğitimi bitmiş olan Koşay ülkesine geri dönmek istemişse de koşullardolayısıyla gidememiştir. Böylece 1925 yılında yeniden Türkiye'ye dönmüştür.Burada Milli Eğitim bünyesine bağlı çeşitli kadrolarda yer almıştır. Emeklilikyıllarında bile çalışma arzusunda olan Hamit Zübeyr, kütüphanecilik, arşivcilik, tarih,filoloji, arkeoloji, etnografya ve edebiyat gibi alanlarda çalışmalarda bulunmuş,dönemin yurtdışından gelen aydınlarından birisidir.Anahtar Kelimeler: arkeoloji, arşiv, Atatürk, Cumhuriyet Dönemi, etnografya, filoloji, Hamit ZübeyrKoşay, kütüphane.

The construction of the Republican era occurred with the presence of hardworking,determined and idealist people. In the framework of Atatürk's ideas, the developmentof this situation gained speed in a short time. While evaluating the Republican period,it is possible not only to address the issue from a socio-political point of view, but alsoto illuminate the period with the lives of the people who have taken part in that period.Many intellectuals were called back on Turkey Republican period or had to come ontheir own demands. But the general characteristics of these intellectuals were that theycompleted their education in different countries. Therefore, they came to the Republicof Turkey after years of their youth. Unlike them, Hamit Zübeyr Koşay, who we willtake into consideration, came to Istanbul at the age of nine, which can be counted as ayoung age, and continued his education there. Although this situation differentiateshim from most of his counterparts, it causes him to regard these lands as his homeland.Hamit Zübeyr Koşay, who left his homeland at an early age and came to İstanbul foreducation, spent his life with effort, sacrifice and devotion, and the process heexperienced created a calm and inward character. On the other hand, this situation didnot cause an obstacle for him to shine like light through the work he did in the newlyestablished Republic of Turkey. Koşay, who continued his education alone in İstanbul,completed his education and worked as a physical education teacher for a year, but healways pursued the desire to learn. While he was doing this task, he also took someHungarian lessons. With the aim of studying higher education, he went to Hungary in1917 and completed his doctorate on `Turkish Weapons Names`. He spent his time inHungary efficiently and had the opportunity to visit many countries such as Germany.Koşay, who received a higher education in the field of Philology, won the first placewith his work Izgü Mescid in the competition named `What should be the duty ofTurkish Youth?` and organized by Lausanne Türk Yurdu in 1922.Although Koşay, whose education in Hungary finished, wanted to return to hiscountry, he could not go because of the tough conditions at those times. Thus, hereturned to Turkey in 1925. He took part in various positions affiliated to the NationalEducation. Hamit Zübeyr, who had a desire to work even during his retirement years,was one of the intellectuals from abroad, who worked in the fields of librarianship,archiving, history, philology, archaeology, ethnography, and literature.Keywords: archaeology, archive, Atatürk, Republic Era, ethnography, philology, Hamit Zübeyr Koşay,library.