Kapitalist dönem ütopyalarının iktisadın temel sorunlarına yönelik yaklaşımı ve iktisadi düşüncenin gelişimine etkisi

Abstract

Kalıntıları insanlık tarihi kadar eski olan ve zihinde gerçeklik üretme becerisi ile özdeşleşen ütopik bilinç, çağının toplumsal düzeninin değiştirilmesi imkânsız görünen fakat değişmesi arzulanan ideal toplum tasarımları olarak ütopyalarla somutlaşır. İdeal toplum tasarımı, kaçınılmaz olarak, başta üretim ilişkileri olmak üzere iktisadın ilgi alanına giren konulara gönderme yapar. Tez çalışmasının amacı, üretim ilişkilerindeki kapitalist dönüşümün ütopyadaki tarihsel, kavramsal ve ideolojik evrimi nasıl ve ne yönde gerçekleştirdiğini saptamaktır. Toplumsal temelde ahlak anlayışı çerçevesinde kurgulanan ve politik alanda ifade bulan klasik dönem ütopyası toplumsal yapıya uygun sistem oluşturma arzusu içerisindeyken, kapitalizmle birlikte ekonomik alanda ifade bulan sisteme uygun toplum ya da birey oluşturma çabasının ürünü haline mi gelmektedir?Doktora tez çalışmasında, ütopyalarla onun temelini oluşturan ütopik bilincin ya da ütopyacı vizyonun üretim ilişkilerine bağlı olarak geçirdiği evrim, kapitalist dönem özelinde incelenmiştir. İnceleme aşamasında ilk olarak tarihsel olay ya da olguların; ikinci olarak üretim ilişkilerindeki dönüşümün ütopyanın metaforuna etkisi araştırılmıştır. Kapitalist dönemle birlikte ütopyanın ana akım iktisadın belirlediği temel ekonomik problemlere yaklaşımı ve son olarak iktisadi düşüncenin ütopya ile etkileşimi incelenmiştir. Tarihsel-betimsel bağlantılar, toplumsal olaylardaki dönüştürücü etkisinin görünür olmasından sonra ütopyaya uygulanabilirlik kaygısının yansıdığını göstermektedir. Üretim ilişkilerindeki dönüşüm bakımından kapitalist üretim ilişkilerinin yaygınlaşması ile ütopya, kapitalizme özgü birey anlayışının toplumsal etkilerine odaklanmakta, kaygı, korku ve kaçınma temaları içermektedir. İktisadi düşünce bağlamında ise, ana akım iktisadın rasyonel birey ve serbest piyasa ekonomisi etrafında şekillenen iktisat teorilerinin, ütopyanın istinat noktası olan mülkiyet ilişkilerine bağlı bölüşüm problemini toplumsal bir sorun olarak odağına almadığı anlaşılmıştır. Dört açıdan ele alınan ütopyanın, kapitalist üretim ilişkileri ile birlikte klasik ütopya kurgusundan uzaklaşarak yeni kurgulama biçimlerine yöneldiği, modern biçimlerinse hem içerik hem de işlevsellik bakımından tartışmalı sonuçlar doğurduğu görülmüştür.

Utopian consciousness, the remnants of which are as old as the human history and bestowed with the ability to construct realism in mind, is embedded with utopias as ideal social designs of their age that appear unfeasible to attain but are desired. Designing an ideal society inevitably refers to issues within economics, specifically production relations. As a result, this thesis aims to determine how and in what form the capitalist transformation process effected the historical, conceptual, and ideological evolutionary dimensions of utopia. While utopia of the classical era, constructed through a framework of understanding morality on a social basis and found expression in the political field, seeks to create a system in accordance with the society, does the capitalist era utopia become the product of determination to create a society or individual that finds expression in the economic field?In this doctoral thesis study, the evolution of utopias and the utopian consciousness that transform its basis depending on the relations of production have been examined in the context of the capitalist period. The examination phase first investigated the historical events and facts; and second, the effects of the transformation of production relations on the metaphor of utopia. The capitalist period utopia's approach to fundamental problems determined by orthodox economics and finally with its interaction with economic thought were investigated. Historical-descriptive links reveal that the concerns for the applicability of utopias are reflected after its transformative effects on social events have become apparent. In terms of the transformation in relation to production, through the spread of capitalist production, utopia focuses on the social effects on the society of the individual specific to capitalism and includes themes of anxiety, fear and avoidance. In the context of economic thought, it has been understood that the economic theories of orthodox- neoclassical economics, which are shaped vis-à-vis homoeconomicus and free market economy, do not address the problem of distribution depending on property relations, which is the mainstay of utopia, as a social problem. It has been observed that utopia, which is considered from four angles, have moved away from the classical utopian fiction with capitalist production relations and turned to new forms of fiction, while modern forms have produced controversial results in terms of both content and functionality.