Kitāb-ı mevāʿiz - almatı nüshası (Dil özellikleri-metin-dizin)

Abstract

Kazakistan'ın Almatı şehrindeki El Farabi Kazak Millî Üniversitesindebulunan Kitâb-ı Mevâʿiz adlı Arap harfli yazma eser, çalışmanın esasınıoluşturmaktadır. Başlığı bulunmayan eserin son sayfasında (M 1858) ve (M 1865)tarihleri bulunmaktadır. Bu tarihler ve dil özellikleri, metnin Çağatay Türkçesininson döneminde (19. yy.) yazıldığını ya da istinsah edildiğini göstermektedir. Ayet vehadisler ışığında dinî konularda vaazların yer aldığı bu eserin bir `Kitâb-ı Mevâʿiz(Vaaz Kitabı)` olduğu anlaşılmaktadır.Çalışma başlıca giriş, yazım özellikleri, ses bilgisi, şekil bilgisi, çeviri yazılımetin ve gramatikal dizin bölümlerinden oluşmuştur. Ayrıca çalışmanın sonunaorijinal metnin bir kopyası eklenmiştir. Giriş bölümünde Çağatay Türkçesi, mevâʿizve eser hakkında genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde eserin yazım özellikleriincelenmiştir. Yapılan incelemede genel olarak Uygur - Çağatay yazım geleneğinebağlı kalındığı tespit edilmiştir. İkinci ve üçüncü bölümlerde eserin dil özelliklerisırasıyla ses bilgisi ve şekil bilgisi başlıkları altında incelenmiştir. Ünlü ve ünsüzdeğişmeleri ile diğer ses olaylarının karşılaştırmalı olarak değerlendirildiği ikincibölümde genel olarak Çağatay Türkçesi özellikleri tespit edilmiştir. Üçüncü bölümdeçekim ve yapım ekleri tasvirî olarak incelenmiştir. Metindeki eklerin birkaç istisnadışında şekil ve işlev bakımından Çağatay Türkçesiyle yazılan diğer eserlerdekullanılan eklerle aynı olduğu görülmüştür. Metnin çeviri yazısı dördüncü bölümdeverilmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise hazırlanan dizin - sözlük yer almaktadır.Ayrıca orijinal metnin bir kopyası çalışmanın sonuna eklenmiştir.Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışma ile Çağatay Türkçesinin sondönemine ait bir eser olduğu anlaşılan Kitâb-ı Mevâʿiz metnini, dil özellikleri ve sözvarlığıyla birlikte bilim dünyasının hizmetine sunarak Türklük bilimine katkısağlamak hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Kitâb-ı Mevâʿiz, dil özellikleri.

This study is based on the manuscript named Kitâb-ı Mevâʿiz which waswritten in Arabic script and located at Al-Farabi Kazakh National University inAlmaty/ Kazakhstan. The manuscript has no title and dates back to (M 1858) and (M1865). These dates and language features shows that it was written or transcribed inthe final period of Chagatai Turkish (19th century). This manuscript whichcontaining sermons on religious topics based on verses from the Quran and Hadith, isa `Kitâb-ı Mevâʿiz (Sermon Book).`The study consists of six main sections: introduction, spelling characteristics,phonetics, morphology, translated text, and grammatical index. Additionally, a copyof the original text is included at the end of the study. The introduction providesgeneral information about the Chagatai Turkish, Mevâʿiz and the manuscript. Thespelling characteristics of the manuscript were examined in the first section andgenerally concludes that it adheres to the Uyghur-Chagatai writing tradition.Linguistic features of the manuscript were examined under the headings of phoneticsand morphology in the second and third sections. In the second section, whichevaluates vowel and consonant changes comparatively, the characteristics ofChagatai Turkish were generally identified. In the third section, inflectional andderivational suffixes were examined descriptively. With a few exceptions, it isobserved that the suffixes in the text are the same as those used in other workswritten in Chagatai Turkic in terms of form and function. The translated text ispresented in the fourth section. The last section of the study includes a preparedindex-dictionary.Additionally, the aim of this doctoral thesis is to contribute to Turkiclinguistics and to the field of science by presenting the Kitâb-ı Mevâʿiz, which isbelieved to be a manuscript belonging to the last period of Chagatai Turkish, alongwith its language characteristics and vocabulary.Keywords: Chagatai Turkish, Kitâb-ı Mevâʿiz, language characteristics.