Haldun Taner'in epik tiyatrosunda müzik

Abstract

Bu çalışmada Haldun Taner'in epik tiyatro türünde yazdığı Keşanlı Ali Destanı (1964), Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım (1964, 1979) Eşeğin Gölgesi (1965), Zilli Zarife (1966), Sersem Kocanın Kurnaz Karısı (1969) ve Ayışığında Şamata (1977) oyunlarında kullanılan müziklerin işlevlerini, özelliklerini ve müzikler aracılığıyla alımlayıcıya yönlendirilen iletileri saptamaya çalıştım. Bu hedef doğrultusunda alanyazın taramasının yanı sıra arşiv taraması yaptım, kamusal belgelere ve Haldun Taner'in evrak-ı metrukesine ulaştım. Oyunların kayıtları için Devlet Tiyatroları arşivine başvurdum. Buradan elde ettiğim kaynaklar üzerinde okuma yapabilmek için oyuncular, yönetmenler ve bestecilerle yarı yapılandırılmış görüşmeler yaptım.Müzikleri çözümlerken kullandığım yaklaşımı Patrice Pavis'in tiyatro sanatının bileşenleri ve teknik malzemesi üzerinde durduğu Gösterimlerin Çözümlemesi (2000) kitabındaki bakış açısı ile Bertolt Brecht'in epik tiyatro müziğine dair belirlediği özellikleri harmanlayarak kendim oluşturdum. Özgün bir çözümleme yöntemi kullanmamdaki temel sebep, alanyazında, gösterilerin içerisindeki müzikleri çözümlemeye yönelik kuramsallaşmış bir yöntemin olmamasıdır. Oluşturduğum yöntem aracılığıyla Taner'in epik oyunlarındaki müziğin eylemle ilişkisini, eylemden bağımsız olarak varlığını ve alımlayıcıya yönelik iletilerini tespit ettim. Müzikler, epizodik yapıyı ve gestusları oluşturmak, oyunlardaki eleştirileri seyirciye iletmek için kullanıldıkları gibi oyunlardaki biçim, içerik ve söylem müziklerle desteklenmiştir. Sonuçta, ele aldığım oyunlardaki şarkıların, Taner'in epik oyunlarının içeriğini kompakt bir şekilde taşıdığını tespit ettim. Şarkılar, toplumsal sınıflar arasındaki çatışma, tabakalaşmış topluma yönelik eleştiriler; totaliterlik, otokrasi, devlet baskısı; merkez-periferi ikiliğinde mekân algısı; burjuva ahlâkı ve kondululuk duygusu; toplumsal etiketler; yozlaşmış adalet, eğitim ve ahlâk problemleri ve din istismarı temalarına yönelik yoğun mesajlar içermektedir. Ayrıca müzikler, oyunun epizodik yapısını oluşturmada kullanıldıkları gibi, oyundan bağımsız bir varlığa ve içeriğe de sahiptir. Taner'in evrensel olanla yerel olanı harmanlama ülküsüne benzer şekilde, Türkiye'ye has ezgileri ve ritimleri içermektedir.

In this study, I aimed at determining the functions and features of the music and themessages conveyed to the recipients via the music in Haldun TANER's epic plays,Keşanlı Ali Destanı [The ballad of Ali of Keshan](1964); Gözlerimi KaparımVazifemi Yaparım [I Shall Turn a Blind Eye and Do my Job](1964,1979); EşeğinGölgesi [The Shadow of a Donkey,](1965); Zilli Zarife [Shrewish Zarife] (1966);Sersem Kocanın Kurnaz Karısı [The Cunning Wife of the Silly Husband](1969); andAyışığında Şamata [The Racket Under the Moonlight](1977). To achive this purpose,in addition to the literature review, I conducted archival research by consulting thearchive of State Theatres to access the live video recordings of the plays andobtained public documents and Haldun Taner's personal documents. In order tocomprehensively analyse the data sources I gathered, I handled semi-structuredinterviews with the actors, directors and composers who took part in differentproductions of Haldun Taner's epic plays.I generated an original approach to analyse the music by integrating the perspectiveof Patrice Pavis' book, L'analyse des spectacles: Théâtre, mime, danse, dansethéâtre, cinéma (2005) [The Analysis of Spectacles: Theatre, mime, dance, dancetheatre, cinema], in which he dealt with the components of the art of theatre andtechnical equipment, with Bertolt Brecht's criteria on the features of music in epictheatre. The rationale behind using an original analysis approach is the lack of astandardized approach to analyse the music in spectacles in the existing literature. Asa result of the original analysis of the study, I determined the relationship betweenthe music and the acting, the presence of the music independent from the acting andthe messages conveyed to the recipients in Haldun TANER's epic theatre.Keywords: Haldun Taner, epic theatre, music in epic theater, Bertolt Brecht,spectacle music