Antik çağlarda metal plakalar

Abstract

`Antik Çağlarda Metal Plakalar` başlıklı tez araştırmasında ağırlıklı olarak süsleme amacıyla kullanılmış plakaların türleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu plakalar maden sanatının en eski tekniklerinden olan ve maden külçelerinin önce ısıtma yöntemi ile yumuşatılması daha sonra dövülerek inceltilmesi suretiyle elde edilen yassı levhalardan kesilmiş veya döküm tekniği ile üretilmişlerdir. Bu bağlamda `metal plakalar` çeşitli madenlerden yapılmış ve farklı teknikler ile biçimlendirilmiş, bir düzlem ve sınırlı yüksekliğe sahip olan, üzerleri çeşitli figür ya da motifler ile bezeli süs araçları olarak tanımlanabilirler. Süslemenin yanı sıra işlevsellik içeren metal plakalarda üretilmiş olup çalışmada bu amaçla bazı idol ve adak plaka örneklerine de yer verilmiştir.Tez kapsamında Mısır, Mezopotamya, Anadolu, Türkiye Thrakiası, Balkanlar (Yunanistan, Makedonya, Bulgaristan, Romanya) ve Kuzey Karadeniz bölgelerinden (Ukrayna, Kırım, Kerch, Taman yarımadaları ve Kuban Vadisi) ele geçmiş ve yayınlanmış metal plakalar arasından seçilen yaklaşık 300 örnek kronolojik sıralama ve bölgelere göre sınıflandırılmış ve yapıldıkları madenler, türleri, üzerlerinde işlenen figürlü sahneler ve motiflere göre değerlendirilmiştir. Thrak ve İskit metal plakaları ise yayınlanmış çok sayıdaki örnekler üzerinden Arkaik, Klasik ve Hellenistik devirlerde farklı kültürlerden aldıkları ikonografik etkiler bağlamında gruplandırılmış ve bu kültürlerden gelen çeşitli malzemeler ile eşleştirmeler yapılmıştır.Seçilmiş örnekler üzerinden en erken tarihli metal plakaların Kuzeydoğu Bulgaristan'da bulunan ve Son Kalkolitik Devir'e tarihlenen Hotnitsa ile Varna nekropollerinden geldiği ve aynı devirde Mezopotamya Uruk Kültürü'nde inceltilmiş yassı metal levhaların kap yapımında kullanıldığı bilgisine yer verilmiştir. Tunç Devri'nde metal plakaların yoğunluk kazandığı bölgeler Mısır, Mezopotamya, Kuzeybatı Anadolu ve Yunanistan olmuştur. Demir Devri'ne tarihlenen plakalar ağırlıklı olarak Urartu kültürü, İran-Ziviye ve Makedonya Bölgesi'nden gelmiştir. Arkaik Devir'de Batı Anadolu ve Yunanistan metal plaka buluntuları ile öne çıkmıştır. Klasik ve Hellenistik devirlere tarihlenen plakaların en fazla Bulgaristan ile Kuzey Karadeniz bölgelerinden geldiği görülmüştür. Tez kapsamı içinde yer alan metal plakaların en geç örnekleri ise Roma Devri'ne tarihlenmiştir.Elde edilen bilgiler doğrultusunda metal plakaların kullanım amaçları şu şekilde sınıflandırılabilir. İdoller ve adak plakaları inançların işlevsel amacına; kemerler, giysi aplikleri, takı öğeleri ve aynalar kişisel süs amacına; ok sadakları, kılıç kınları, kalkan ve zırh plakaları savaş ve av aletlerinin süslenmesine; pektoraller (göğüs plakaları) ve phaleralar askeri rütbelerin sergilenmesine; at koşum plakaları ise zenginlik ve ayrıcalığın gösterilmesine hizmet etmişlerdir.İncelenen metal plakalar üzerinde en fazla kullanılan figür ve motiflerin sfenksler, karışık hayali yaratıklar, Gorgo başları, tanrı/tanrıçalar ve stilize boynuzlu geyikler ile geometrik desenler ve rozetler olduğu görülmektedir. Bu bezemelerin yapımında kalem ile çekiçleme, kazıma, kakma, damgalama, taneleme, savat, telkâri ve tersten ya da içten çekiçlemek suretiyle uygulanan kabartma tekniği kullanılmıştır.Antik çağlar boyunca üretilmiş metal plaka örneklerinin bazı genel ortak özellikleri dikkat çekmektedir. Bu özellikler arasında; boyutlarının küçüklüğü, kare, dikdörtgen veya yuvarlak form ya da kesme çıkartma tekniği ile oluşturulmuş çeşitli insan, hayvan figürleri veya bitkisel motifler, üzerlerinde ait oldukları obje ile bağlantıyı sağlayan delikler ya da arkalarında aynı işlevi gören halkaların bulunması sayılabilir.Çalışmanın sonunda Türkiye Thrakiası ve Türkiye Karadeniz bölgelerinden gelen metal plaka örneklerinin kısıtlı olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Bu durum muhtemelen söz konusu bölgelerde yapılan kazı ve araştırmaların yetersizliği gibi nedenlerle ilişkili olmalıdır.Anahtar kelimeler: Metal Plaka, Tümülüs, Kurgan, Thraklar, İskitler, Giysi Plakası

In the thesis titled as `The Metal Plaques in Ancient Ages`, it has been tried to introduce the types used mainly for adornment purposes. These plaques have been cut from the flat sheet pile, by the earliest technique of the metal art which was based on the process of softening the metal by heating then refining it by swaging or, produced with casting techniques.In this context `the metal plaques` can be identified as the ornamental objects made from various ores and shaped with different techniques, having a plane and a limited height decorated with various figures or motifs. The research also covers some of the samples of idol and votive plaques produced from metal plaques for functional purposes.Within the scope of the thesis nearly 300 samples which have been selected among the metal plaques obtained from Egypt, Mesopotamia, Anatolia, Turkish Thrace, the Balkans, (Greece, Macedonia, Bulgaria, Romania,) and from North Black Sea Region (Ukraine, Crimea, Kerch, Taman Peninsula, and Kuban Valley) have been classified with respect to their chronological order and their regions, and have been evaluated according to the metals from which they were made, their types, and the figures and motifs crafted on them.The Thracian and Scythian metal plaques; have been grouped in accordance with their iconographic effects passed down from different cultures and numerous published samples, and have been matched with several materials originating from these cultures.It has been informed that among the selected samples, the earliest metal plaques dating back in the last Chalcolithic period come from the necropolises which are situated in Hotnitsa and Varna in the Northeast of Bulgaria and at the same period slenderized flat metal plaques have been used in the Uruk culture in Mesopotamia for the production of containers.At Bronze Age the areas where the metal plaques were widely seen were Egypt, Mesopotamia, North West Anatolia and Greece. The plaques which were dated in the Iron Age came mainly from the Urartian culture, Iran- Ziviye and the region of Macedonia. In the Archaic Period, Western Anatolia and Greece were distinguished by their metal plaques foundlings. It has been observed that the plaques which were dated to the Classical and Hellenistic Periods came mostly from Bulgaria and North Sea Regions. The latest samples of the metal plaques which are involved in the context of the thesis were dated in the Roman Period.In this regard the usage of metal plaques can be classified as; idols and votive plaques for religion; belts and cloth appliques, jewelry items and mirrors for personal adornment; arrow quivers, sheaths, armour plaques, shield plaques for warfare and hunting ornaments; pectorals (chest plaques) and phaleras for the exhibition of military ranks; as for the horse harnesses, they served to indicate the richness and distinction.On the top of the metal plaques which have been analyzed, it has been observed that the figures and motifs greatly used were sphinx, various imaginary creatures, Gorgo heads, deer with stylized horns, geometrical patterns and rosettes. In the production of these ornaments the technique of peening, scratching, enchasing, inousing, granulating, niello, filigree, and the technique of cameography was used by hammering from the inside or on the reverse.Some common general features of metal plaques' samples produced during ancient times draw attention. Among these; small size, square, rectangle or round form or various human or animal figures made by the cutting and removing techniques or herbal motifs and the holes which provide the connection between the objects whom they belong or, behind them, the rings which perform the same function can be counted.At the end of the study it has been informed that the metal plaques coming from Turkish Thrace and Turkish Black Sea Region were limited. This is probably due to the lack of excavations and investigations made in these areas.Key words: Metal Plaque, Tumulus, Kurgan, Thracians, Scythians, Garment Plaques