21 numaralı Kalebend defterine göre h.1196-1199 / m.1782-1784 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde suçlar, suçlular ve cezalar (Değerlendirme ve metin)

Abstract

Osmanlı coğrafyasında işlenen suçlarla ilgili olarak bilgi edinilmesini sağlayan anakaynaklardan birisi Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi'ndeki Kalebend Defterleridir.Bu defterler sayesinde suçu işleyen kişiler, bu kişilerin sosyal statüleri, toplumdasebep oldukları sorunlar ve aldıkları cezalar hakkında detaylı verilere ulaşmakmümkün olmaktadır.Çalışmaya konu olan 21 Numaralı Kalebend Defteri de bunlardan biri olup, H.1196-1199 / M.1782-1784 yılları arasındaki yaklaşık 33 aylık dönemde Osmanlıİmparatorluğu sınırları dahilinde müslim ve/veya gayrimüslim kişilerin, müslimve/veya gayrimüslim kişilere yönelik olarak bireysel ya da organize bir gruplagerçekleştirdikleri suçları konu edinmektedir. İncelenen kalebend defteri, bahsedilensuçların kimler tarafından, nerede, ne zaman, nasıl ve neden işlendiğini vesorumlulara ne tür cezaların verildiğini; cezalarını çeken kişilerin kimlerin isteğiyle,neden ve hangi şartlarla ıtlak olunduklarını (salıverildiklerini) konu alan Dîvân-ıhumâyûnda verilen ceza hükümlerinin kayıtlarını içermekte ve dîvânî hatla yazılmış292 sayfadan oluşmaktadır. Söz konusu defterde hükümlülere kalebendlik (kaleiçinde yaşama ve dışarı çıkamama), cezirebendlik (adada yaşama zorunluluğu), nefy(sürgün), cezirede kalebendlik (adada bir kale içinde yaşama), manastırbendlik(manastır içinde yaşama ve dışarı çıkamama) gibi 18 farklı cezanın verildiği tespitedilmiştir.Bu çalışmada diğer kalebend tezlerinden farklı olarak, daha önceden yüksek lisanstezi olarak çalışılmış olan 18 Numaralı Kalebend Defterinin yarısı ile 20 NumaralıKalebend Defteri de incelemeye tâbi tutulmuş, 21 Numaralı Kalebend Defteri'ndeyer alan kişi ve konu ile alakalı olan hükümler, adı geçen defterlerde de araştırılarakbahsedilen kişiler, olaylar, suçlar, cezalar ve tüm bunların halka ne şekilde yansıdığıhakkında çok daha ayrıntılı doneler elde etmek mümkün olmuştur. Bu sayede eldeedilen bilgilerin hangi defterde hangi sayfa ve hüküm numarasıyla yer aldığı dipnotile belirtilerek, konu ile ilgili araştırma yapmak isteyenlerin bu bilgilere kolaycaulaşabilmeleri amaçlanmıştır.İncelemeye konu olan defterin tamamının transkribe edildiği çalışmada, hükümsayısının ve elde edilen verilerin çok olması nedeniyle, hükümlülere verilen cezalarınherbiri müstakil başlıklar altında değerlendirilmiş, hükümlülerin gönderildikleriyerler dikkate alınarak tablo ve grafikler hazırlanmıştır. Böylece hükümlülerin iiiigönderildikleri her bir ceza mahalline bakıldığında, oraya kimlerin gönderildiği, kaçkişi oldukları, dinleri, cinsiyetleri, toplumsal statüleri ile Osmanlı coğrafyasınınhangi bölgesinde ne tür suç işledikleri hakkındaki bilgilere ulaşmak hedeflenmiştir.ANAHTAR KELİMELER: Osmanlı İmparatorluğu, Arşivler, suç, ceza, kalebendlik,nefy, ıtlak

One of the main sources that provide information about the crimes committed in theOttoman geography is the Kalebend Notebooks in the Ottoman State Archives.Thanks to those books, it is possible to acquire detailed information about criminals,their social status, the problems they caused in the society and the punishments theyreceived.The Kalebend Notebook No. 21, which is the subject of this study, is one of them,and it talks about individual and organized crimes committed by Muslim and/or nonMuslim persons within the borders of the Ottoman Empire during the 33-monthperiod between 1196-1199 AH/1782-1784 AD. It includes information about bywhom, where, when, how and why the crimes were committed, and what kind ofpunishments were given to those responsible. It consists of 292 pages written indîvanî calligraphy (a style of large handwriting used in the imperial chancery) andcontains the records of the punishment provisions given in the Dîvân-ı Humâyûn(Imperial Chancery of State), which deals with the issues of on whose demand, whyand under what conditions inmates were released.In the Kalebend Notebook No. 21, it has been detected that 18 different punishmentswere given to the convicts such as living in a castle and not being allowed to go out(kalebendlik), compulsory residency in an island (cezirebendlik), being exiled(nefy), living in a castle on an island (cezirede kalebendlik), living in a monasteryand not being allowed to go out (manastırbendlik).In this study, unlike the other theses on Kalebend notebooks, half of the KalebendNotebook No. 18 and the Kalebend Notebook No. 20, which were previously studiedas master's theses, have been also examined. By looking for more information inthose notebooks about the people and convictions included in the KalebendNotebook No. 21, it became possible to obtain much more detailed data on thepeople mentioned, events, crimes, punishments and how all these were reflected onthe public. The information obtained from the analysis of the other notebooks iseasily accessible to those who want to do research on the subject, as it is specified infootnotes including the book, page, and conviction number.In this study, in which the entire notebook subject to the examination wastranscribed, each of the sentences given to the convicts was evaluated under aseparate heading due to the large number of verdicts and to the volume of the dataobtained, and tables and graphics were prepared taking into consideration the placesivwhere the convicts were sent to. What has been aimed with this is that by looking ateach penal place where the convicts were sent to, it becomes possible to obtaininformation about who was sent there, how many people there were, their religion,gender, social status and what kind of crime they committed in which region of theOttoman geography.KEYWORDS: Ottoman Empire, archives, crime, punishment, kalebendlik, exile,release