Doğu Roma İmparatorluğu'nun erken dönemlerinde din anlayışı ve hıristiyanlığa etkileri

Abstract

Roma dini kentin kuruluşundan itibaren eski İtalya'da halihazırda var olan düşünsel geleneklerin bir kompozisyonu olarak ortaya çıkmıştır. Bölgenin yaşam şartlarının yanı sıra Etrüsk ve Yunan komşularından aldıkları düşünsel etkiler klasik Roma panteonunun oluşumunda hayati değer taşımış, fakat yine de dini düşüncenin özgün yapısını bozmamıştır. Politeist bir yapıdaki Roma dini ve mitolojisi güçlü yerel köklere sahip bir inançlar bütünüdür ve birbirinden kopuk gibi görünen parçaları bir dini geleneğin ne kadar farklı kişisel inançlarla saklanabileceğine tanıklık eder. Gizem dinleri olarak isimlendirilen kült pratikleri, kendi başlarına birer `din` olma özelliği taşımazlar. Daha ziyade Roma ve genel olarak Akdeniz inançlarının öznel yorumlanmalarıyla ortaya çıkan pratik olarak bu ayinler özel hayatın tarihinde ciddi bir yer teşkil eder. Doğu'dan gelen Orpheus, Cybele, Bacchus, Ceres, Isis ve Mithras'a dayalı gizem dinleri temsil ettikleri farklı ölüm sonrası yaşam algılarıyla Romalıların yaşantısında önemli yer edinmişlerdir. Bu gizem kültlerinin hepsi bugün Hıristiyanlık'ta yaşayan somut ve soyut izler bırakmışlardır. Gnostisizm, Roma İmparator kültü ve Yeni Platonculuk, gizem dinleri ile Hıristiyanlık arasındaki bu geçiş evresini temsil eden düşünce akımlarıdır.Yahudiler için gelen bir peygamber olarak İsa, yaşadığı Iudaea bölgesindeki fakirleri kollayan yerel bir figür olarak ortaya çıkmıştır. İnsancıl, merhametli yapısı takipçilerinin onu Yahudi tarihinde beklenen mesih olarak kabul etmesine sebep olmuştur. Hareketleri ve etkisi yerel olan İsa'nın çarmıhta ölümüyle birlikte öğretileri Paulus tarafından evrensel bir bakış açısıyla dünyaya sunulmuştur. Bunun ardından gerek Yahudiler gerekse Romalıların içinde bu öğreti kabul görse de çeşitli fikir ayrılıkları baş göstermeye başlamıştır.Kültürel ortamın değişmekte olduğu Roma coğrafyasında yayılımı gitgide hızlanan Hıristiyanlık, bir imparator olan Constantinus Magnus tarafından kabul edildiğinde önemli bir aşama kaydetmiştir. Ardılları tarafından sürdürülen Hıristiyanlık geleneği Theodosius tarafından Roma'nın resmi dini yapılıp nihayetinde Iustinianus Hanedanının MS 6. yüzyılda paganlara saldırıları sonucunda bu coğrafyanın en hâkim dini olmuştur.Anadolu'da, tarihte kültürel etkileşimlerin gerçekleştiği kozmopolit Roma sit alanları başta olmak üzere çeşitli bölgelerde görev yapan turist rehberleri için Hıristiyanlığı gizem dinleri bağlamında bilmek elzem olup bu bölgelerin din turizmi için daha elverişli hale getirilmesi gereklidir. Anahtar Kelimeler: Roma Dini, Gizem Dinleri, Cybele, Bacchus, Dionysos, Demeter, Ceres, Mithras, Hıristiyanlık

The Roman religion emerged as a composition of the intellectual traditions that had already existed in ancient Italy since the foundation of the city. In addition to the living conditions of the region, the intellectual influences they received from their Etruscan and Greek neighbors were vital in the formation of the classical Roman pantheon, but still did not spoil the original structure of religious thought. The polytheistic nature of the Roman religion and mythology is a set of beliefs with strong local roots, and its parts that seem to be distinct actually testify to how different personal beliefs of a religious tradition can be hidden.The cult practices, which are named as mystery religions, do not have the characteristic of being a `religion` in their own right. Rather, these rites have a serious place in the history of private life, practically emerging from the subjective interpretations of Roman and Mediterranean beliefs in general. The mystery religions based on Orpheus, Cybele, Bacchus, Ceres, Isis and Mithras coming from the East gained an important place in the lives of the Romans with their different perceptions of post-death life they represent. All of these mystery cults have left concrete and abstract traces that live in Christianity today. Gnosticism, Roman Imperial cult and Neo-Platonism are the movements of thought that represent this transitional phase between the mystery religions and Christianity.As a prophet who came for the Jews, Jesus emerged as a local figure taking care of the poor in the Judaean region where he lived. His humane, compassionate nature led his followers to regard him as the expected messiah in Jewish history. With the death of Jesus, whose actions and influence was local, his teachings were presented to the world by Paulus with a universal perspective. After that, although this doctrine was accepted by both Jews and Romans, various differences of opinion began to emerge.Christianity, whose spread gradually accelerated in the Roman geography where the cultural environment was changing, made an important progress when it was accepted by an emperor, Constantine the Great. The Christian tradition, which was carried on by his successors, was made the official religion of Rome by Theodosius and eventually became the dominant religion of this geography as a result of the attacks of the Justinian dynasty on the pagans during the sixth century AD. It is essential for tourist guides who work in various regions in Anatolia, especially the cosmopolitan Roman sites where cultural interactions took place, to know Christianity in the context of mystery religions, and these regions should be made more suitable for religious tourism.Key Words: Roman Religion, Mystery Religions, Cybele, Bacchus, Dionysos, Demeter, Ceres, Mithras, Christianity