Tanzimat Dönemi iktisat-yönetim ilişkisinin siyaset ve idari reform düşüncesi bağlamında değerlendirilmesi (1839-1876)

Abstract

Kamu yönetimi disiplininin en temel meselelerinden birini teşkil eden idari reform; yönetim düşüncesinde, toplumsal yapı ve ilişkiler ile çevresel etkenlerdeki değişime bağlı olarak idari mekanizmada yaşanan dönüşümü ifade eder. Üretim, bölüşüm ve mülkiyete dair hususları ihtiva eden iktisat, anılan etkenler üzerinde tayin edici bir işleve sahiptir. Feodalizmden kapitalizme geçiş, iktisadın devlet yapılanmasına tesir eden esas faktör olmasını sağlamıştır. Önceleri idarenin tamamlayıcı bir yönünü oluşturan bu alan yapısal ve fonksiyonel açıdan değişime uğrayarak belirleyici konuma gelmiştir. Şöyle ki merkantilizmle birlikte iktisadi düşünce merkezî bir konum elde etmiş, kameralizm yönetim biliminin iktisatsız gelişemeyeceğine dair bir yaklaşım ortaya koymuş, iktisadi liberalizm de `politik iktisat` nitelemesiyle yönetim üzerindeki belirleyiciliğe vurgu yapmıştır. Tüm bu yaklaşımlar iktisadın adeta yeni bir yönetim düşüncesi şeklinde belirlenerek iktisat-yönetim ilişkisinin yeniden düzenlendiğini göstermektedir. İktisada dayalı fikrî temeller üzerine tesis edilen ilişkilerle kapitalist üretim modelinin yaygınlaşması, kapitalist dünya ekonomisi ve modern dünya sistemini meydana getirmiştir. Yayılmacı tavrın sonuçları olan bu yapılar, geleneksel üretim ilişkileri üzerinde örgütlenmiş devletlerin sistemle zorunlu bütünleşmelerini gerektirerek idari ve siyasi dönüşümlerinde başrol oynamıştır.Bu çalışmada modern iktisat-yönetim ilişkisinin iktisadın belirleyici olduğu şekliyle yeniden dizayn edildiği ve modern iktisadi düşüncenin esas itibariyle bir yönetim yaklaşımı ortaya koyduğu varsayımları ışığında Klasik Dönem'de kapitalist üretim ilişkilerinin tam zıddı bir anlayışa sahip Osmanlı'nın söz konusu gelişmelerin etkisiyle yaşadığı dönüşüm ele alınmıştır. Kapsam ve sınırlılıklar itibariyle çalışmada reform konusunda sembolleşen Tanzimat Dönemi'nde gerçekleştirilen idari reformlarda etkili olan iktisadi düşünce, olay ve unsurlar ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada genel olarak dönem reformlarının modern dünya sistemi ve kapitalist dünya ekonomisiyle bütünleşme sürecinde oluşan zorunlu bağımlılık ilişkileri çerçevesinde liberal bir iktisadi sistemi tesis etme temelinde gerçekleşmesi, bu durumun reformlardaki nakilci tavrın esas sebebi olması, iktisadın da bir devlet yönetme bilgisi olarak bürokrat aydınlarca kabul edilmeye ve temel bir mesele olarak görülmeye başlanması çalışmanın dikkat çekici bulguları olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanzimat Dönemi reformlarının düşünce ve kurumlarıyla Cumhuriyet Dönemi'ne tevarüs etmesi ve reform sorunsalının iktisadi sebepler üzerinden açıklanması günümüz idari reform düşüncesi ve sorunlarına ışık tutması açısından elzem bir noktada olması da çalışmanın ehemmiyetini ortaya koymaktadır.Anahtar Kelimeler: İdari Reform Düşüncesi, İktisadi Düşünce, Kapitalizm, Modern Dünya Sistemi, Osmanlı, Tanzimat, Yönetim Düşüncesi

Administrative reform, which constitutes one of the most fundamental issues of the discipline of public administration, refers to the transformation in the administrative mechanism depending on the shifts in the social structure and relations and peripheral or circumstantial factors in administrative thought. The economy, which includes the issues of production, distribution, and ownership, has a decisive function on the factors. The transition from feudalism to capitalism enabled the economy to be the main factor influencing state structuring. The economic realm, which used to be a complementary administration facet, had undergone structural and functional changes and turned into a determining factor. Economic thought had gained a central position within the mercantilist age, and cameralism displayed an approach that the administration science could not grow without economics. Economic liberalism, on the other hand, emphasized the decisiveness of the economy on the administration by inventing and embracing the term `political economy`. All these approaches show that economics is now considered the new dominant idea in administration, and the administration-economics relationship is rearranged along these lines. The spread of the capitalist production model with the relations designated on these intellectual foundations has created the capitalist world economy and the modern world system. These structures, which are the results of the expansionist attitude, played a leading role in the administrative and political transformations of the states, which were formerly organized on traditional production relations, by necessitating the compulsory integration with the new dominant system.In this study, the transformation of the Ottoman Empire, which in the Classical Period had the opposite understanding of capitalist production relations, is examined in the light of the assumptions that the modern administration-economics relationship was redesigned by taking economy as the primary determinant. Hence, modern economic thought essentially revealed a new administration approach. In terms of scope and limitations, the economic thought, various events, and elements that were influential in the administrative reforms carried out in the Tanzimat Period, which symbolized the reform, are shown throughout the study. It is a fact that the reforms of the period were generally put into motion on the basis and intention of establishing a liberal economic system within the framework of the dependency relations formed in the integration process with the modern world system and the capitalist world economy. This situation was the main reason for the attitude that led to the complete transference of reforms. As a result, the economy was taken as the most solid package of formulation for state administration by the bureaucrat intellectuals and started to be seen as the fundamental principle, which is one of many striking findings of this study. The inheritance of the Tanzimat Reforms with its ideas and institutions to the Republic, and the fact that the reform question has always been explained through economic lenses, are essential points in terms of shedding light on today's administrative reform reflections and problems, which also demonstrates the significance of the study.Keywords: Administrative Reform Thought, Administrative Thought, Capitalism, Economic Thought, Modern World System, Ottoman Empire, Tanzimat