19. yüzyılın ilk yarısında Selanik şehri

Abstract

Osmanlı Devleti'nin Rumeli bölgesinde önemli bir ticari ve kültürel merkez olan Selanik şehri, 19. yüzyılın ilk yarısında tam bir Osmanlı şehri görünümündeydi. Bu görünümü somut hale getirerek okuyucunun zihninde canlandırma gayesi güttüğümüz bu çalışmada, askerî, idarî, sosyal, ekonomik ve kültürel hayata tuttuğumuz farklı projeksiyonlarla şehrin dinamikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.Selanik'in bir Osmanlı şehri olması sebebiyle farklı arşivlerde muhafaza edilen Osmanlı evrakı ana kaynak olarak kullanılmıştır. Döneme ait şehir şeriyye sicillerinden de önemli ölçüde istifade edilmiştir. Ana kaynaklardan elde edilen bilgiler, gezgin notları, yerli ve yabancı literatürdeki araştırma eserleriyle birlikte değerlendirilmiştir.Şehrin askerî statüsüne dair ilk bölümde askeri birimlerin mekânsal tarifleri ve kalede muvazzaf askerlerden kullanılan mühimmata kadar ayrıntılı değerlendirmeler yapılmıştır. Devamında, şehirdeki sosyal hayatın dinamikleri ve mekân tanımları üzerinde durulmuş, şehrin tarihi topografyası, günümüz Selanik'ine yapılan atıflarla anlamlandırılmıştır. Şehrin sakinleri olan Yahudi, Müslüman ve Rum cemaatlerinin nüfus yapılarının değerlendirmesi, bilhassa sahip oldukları nüfusun şehir hayatındaki nüfuzu üzerinde tespitler yapılmış, bu büyük gruplar haricinde şehrin Frenklerinden müstemenlerine, Bulgar, Ulah, Arnavut azınlıklarından ünlü Dönmelerine kadar toplumsal yapı içerisinde yer sahibi olan tüm unsurların varlığına işaret edilmiştir. Tarih boyunca ticari potansiyeliyle ön plana çıkan Selanik'in hem yerel hem de uluslararası ticaretteki rolü, şehir ekonomisinin üretim, pazar ve tüketim ilişkileri çerçevesinde şekillenen çok kültürlü dokusu `şehir ve ekonomi` başlığı altında incelenmiştir. Ekonomik hayatın kontrol mekanizmaları ve çok renkli manzarası ortaya konmaya çalışılmıştır. Son olarak, Tanzimat öncesinde ve sonrasında, şehirdeki değişim-reform çabaları ile şehir idaresi ve sakinlerinin şehrin farklı problemleri üzerinde kurmaya çalıştıkları hakimiyet değerlendirilmiştir. Şehir sakinlerinin `Selaniklilik` bilinci çerçevesinde ortaya koyduğu kamusal irade örneklerine yer verilmiştir. Şehrin sorunlarına karşı literatürde yer alan tek taraflı anlatımlara Osmanlı evrakı sayesinde eleştirel bir bakış da geliştirilmeye çalışılmıştır.Kullanılan kaynakların özgünlüğü sayesinde, Selanik'in tarihi için yeni bir anlatım ortaya konmuş, şehrin Osmanlı kimliğine dikkat çekilmiştir.

The city of Salonica, which was a significant commercial and cultural center in the Rumelia region of the Ottoman State, was an Ottoman city in full measure in the first half of the 19th century. In this study, which aims to visualize in the mind of the reader by making this view perceptible, it is tried to reveal the dynamics of the city with different projections hold on to military, administrative, social, economic and cultural life.Since Salonica was an Ottoman city, Ottoman documents preserved in different archives were used as the main source. City şeriyye sicils of the period were benefited significantly. Information obtained from main sources were evaluated together with traveler notes and research works in local and foreign literature.In the first chapter, which deals with the military status of the city, spatial descriptions of the military units and detailed evaluations from the active soldiers in the castle to the ammunition used are made. Subsequently, the dynamics of the social life in the city and the spatial definitions are emphasized, and the historical topography of the city is explained with references to Salonica today. The population structure of the Jewish, Muslim and Greek communities, who were the inhabitants of the city, and especially the impact of their population on city life were determined. Apart from these large groups, the existence of all the elements that have a place in the social structure of the city, from the Franks to the müstemens, from the Bulgarian, Vlach, Albanian minorities to the famous Dönmes are pointed out. The role of Salonica, which stands out with its commercial potential throughout history, in both local and international trade and the multicultural texture of the urban economy shaped within the framework of production, market and consumption relations are examined under the title of `city and economy`. The control mechanisms and multicolored landscape of economic life are presented. Finally, before and after the Tanzimat, change-reform efforts in the city, the dominance of the city administration and its residents on different problems of the city are evaluated. The examples of public will put forward by the city residents within the framework of the consciousness of `being a Salonica citizen` are included. Thanks to the Ottoman documents, a critical perspective is also tried to be developed for the one-sided statements in the literature regarding the problems of the city.Thanks to the originality of the sources used, a new narrative for the history of Salonica is put forward and attention was drawn to the Ottoman identity of the city.