Arkeolojik ve tarihi açıdan Doğu Kazakistan'daki Türk dönemi anıtları (VI-XII. yy)

Abstract

Erken Orta Çağ dönemi, Orta Asya nüfusunun ve bitişik bölgelerin etnik-kültüreloluşumundaki ana dönemlerden biridir. M.S. I. binyılın ikinci yarısında Orta Asya ve GüneySibirya topraklarında Gök-Türk, Uygur Kağanlıkları, Yenisei'deki Kırgız ve İrtiş'teki KimekKıpçak konfederasyonu ve diğer bir dizi devlet düzeyindeki birlikleri ortaya çıktı, zirveyeulaştı ve yıkıldılar. Sayısız çeşitli arkeolojik anıtlar bırakmış Doğu Kazakistan kavimleri debu devlet birliklerinin oluşturulmasında önemli yer aldılar. Bölgenin görkemli anıtlarıarasında kurganlar, taş heykeller, dörtgen ritüel yapılar, steller ve kaya resimleribulunmaktadır. Coğrafi olarak, Doğu Kazakistan bölgesi bozkır ve orman-bozkır bölgesidir,kuzeyde güney Sibirya ile sınırlıdır. Doğu Kazakistan her zaman insan yaşamı için son dereceelverişli bir bölge olmuştur. İrtiş ırmağının geniş vadileri, verimli toprakları, muhteşem çeşitliotlakları, sayısız demir dışı metal yatakları, çeşitli av hayvanları ile buzul sonrası dönemdenberi insanları cezbetmiştir. Sibirya ve Altay'ı Yedisu ve tüm Orta Asya ile bağlayan bu bölge,kuşkusuz halkların tarihsel gelişiminde önemli bir rol oynadı. Ancak bu geniş mekânda OrtaÇağ'da gerçekleşen tarihi olaylar ve insan kültürünün gelişim aşamaları hakkında bilgilerimizeksik ve henüz daima bir kronolojik tablo oluşturmak için bilgiler yetersizdir. Kısmen buaraştırmada, bu kronolojik tablodaki en önemli tarihsel dönemlerden biri için bu boşluğudoldurumaya çalışırız.Tezin ana amacı, Orta Çağ Doğu Kazakistan topraklarında bulunan ve kronolojikölçekte tahsis edilen Erken Türk Dönemi ve Kimek-Kıpçak kültürlerinin arasındaki sürekliliğimaddi kültür verileri üzerine analiz yaparak göstermektedir. Araştırma süreci geniş birkronolojik aralığı kapsamaktadır (M.S. I binyılın ortsası – M.S. II binyılın başlangıcı) vebölgesel bir nitelikte yapılan çalışmadır. Temel araştırma yöntemleri, karşılaştırmalı-tipolojikve retrospektif analiz unsurlarını içerir. Ek olarak, alan araştırmaları yöntemi kullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Doğu Kazakistan, Türk kültürü, Kimek-Kıpçaklar, Orta Çağ Anıtları, Erken Demir Çağı Anıtları

The early Middle Ages are one of the main periods in the ethno-cultural formation ofthe Central Asian population and adjacent regions. In the second half of the 1st millenniumBC, the Turkic, Uyghur Khaganites, the Kyrgyz in Yenisei and the Kimek-Kipchakconfederation in İrtysh and a number of other large state unions emerged, reached its peak andcollapsed. The tribes of East Kazakhstan, who left countless various archaeologicalmonuments, also took an important part in the formation of these state unions. Among themagnificent monuments of the region are kurgans, stone sculptures, ritual structures, stelesand rock paintings. Geographically, the East Kazakhstan region is a steppe and forest-steppe,bounded in the north to southern Siberia. East Kazakhstan has always been an extremelyfavorable region for human life. Irtysh's wide valleys, fertile lands, magnificent diversepastures, numerous non-ferrous metal deposits, various game animals have attracted peoplesince the post- Pleistocene period. This region, which connects Siberia and Altai with Zhetysuand the whole of Central Asia, undoubtedly played an important role in the historicaldevelopment of the peoples. However, our knowledge about the historical events and thedevelopment of human culture in this vast space in the Middle Ages is still very inadequateand has not yet gathered a general picture. Partially in research we fill this gap for one of themost important historical periods here.The main purpose of the study is to show the continuity between the cultures in theMiddle Ages East Kazakhstan territories and allocated on a chronological scale by analyzingmaterial culture data. The research process covers a wide chronological range (mid-Imillennium and beginning of II millennium) and is a regional study. Basic research methodsinclude comparative-typological and retrospective analysis elements. In addition, fieldresearch method was used.Keywords: East Kazakhstan, Turkic culture, Kimek-Kipchaks, Monuments of the Middle Ages, Early İron Age Monuments