Haẕā Kitābü'l-'İlm-i Hāl ve Haẕā Kitābü'l-Fütüvvet-nᾱme (Giriş-metin-dizin)

Abstract

Eski Oğuz Türkçesi döneminde birçok alanda eserler kaleme alınmıştır. Bunlararasında ilmihâllerin de konu edinildiği eserler azımsanmayacak kadar çoktur. Bu dönemdeİslâmiyetin etkisiyle halk arasında her müminin bilmesi gerektiğine inanılan inanç veibadetlere dair gündelik bilgileri içeren ilmihâl kitaplarına ihtiyaç duyulmuş ve bu konu ileilgili eserler kaleme alınarak halkın dini beklentileri karşılanmaya çalışılmıştır.İslâmdaki dini inançları temel alarak yazılan Hazā Kitābü'l-'İlm-i Ḥāl ve HaẕaKitābü'l-Fütüvvet-nāme adlı eser, Şeyh Hacı İsmail tarafından 1730 tarihindetamamlanmıştır. Söz konusu eserde, İslâmiyetteki inanç ve ibadetler soru-cevap şeklindeverilerek dinî konulara ait şüphelere çözüm getirilmeye çalışılmıştır. Dinî konulara aitbilgiler, dönemin ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak halkın anlayabileceği bir dilleaçıklanmıştır. Dinî terminoloji bakımdan oldukça geniş söz varlığına sahip olan bu eserdekonuların ayrıntılı olarak verilmesi ise ilmihâli, döneminin diğer ilmihâllerinden ayrıcalıklıhale getirmiştir. Eser, Eski Türkçe sözcüklerin varlığını koruması ve Doğu Türkçesi dilözellikleri taşıması bakımından döneminin diğer ilmihâllerinden içerik ve dil özellikleribakımından ayrı bir yere ve kıymete sahiptir.Bu çalışmada giriş bölümünde eserin cilt, yazı tipi, varak sayısı gibi fizikîözelliklerinin yanı sıra eserin muhtevāsı, dil özellikleri ve müellifi hakkında bilgi verilecektir.Akabinde eserin metin neşri oluşturulup sözcük dizini yapılacaktır. Sonuç bölümünde iseeserin dil malzemesinden hareketle Türk ilmihâl tarihi içerisindeki yeri ve önemi tespit edilecektir.Anahtar Kelimeler: İlmihāl, fütüvvet, Hazā Kitābü'l-'İlm-i Ḥāl ve Haẕa Kitābü'l-Fütüvvetnāme, 18. Yüzyıl Türk Din Dili, Doğu Türkçesi.

During the Old Oghuz Turkic period, works were written in many fields. Amongthese, there is a considerable number of works in the type of catechism. In this period, withthe influence of Islam, there was a need for catechism books containing daily informationabout the beliefs and worships that every believer should know among the people and thereligious expectations of the people were tried to be met by writing works on this subject.Hazā Kitābü'l-'İlm-i Ḥāl ve Haẕa Kitābü'l-Fütüvvet-nāme, written on the basis ofreligious beliefs in Islam, was completed in 1730 by Sheikh Haji Ismail, one of the caliphs ofthe Sufi scholar Sheikh Sadü'd-din al-Jibāvī eş-Şeybānī (1069-1180), who influenced a largemass with the Sa'diyya sect established in Jaba. In the work in question, the beliefs andworships in Islam are given in the form of questions and answers and the doubts of religiousissues are tried to be solved. The information on religious issues was explained in a languagethat the public could understand, taking into account the needs of the period. In this work,which has a very wide vocabulary in terms of religious terminology, the detailed giving of thesubjects has made catechism privileged from other catechism books of the period. The workhas a distinct place and value in terms of content and language features from other catechismbooks of the period in terms of preserving the existence of Old Turkic words and havingEastern Turkic language features.In this study, in the introduction, in addition to the physical features of the work suchas volume, font, number of leafs, information will be given about the content, languagefeatures and author of the work. Afterwards, the text publication of the work will be createdand the word index will be made. In the concluding section, the place and importance of thework in the history of Turkish catechism will be determined based on the language material.Keywords: Catechism, futuwwa, Hazā Kitābü'l-'İlm-i Ḥāl ve Haẕa Kitābü'l-Fütüvvet-nāme, 18th Century Turkish Religious Language, Eastern Turkic.