19. yüzyılın ikinci yarısında siird (1847-1900)

Abstract

Bu çalışmada Siird'in 19. yüzyıl ikinci yarısındaki adli, idari-fiziki, toplumsal ve ekonomik yapısı belirlenmeye çalışılmıştır. Bunu yaparken şer'iyye sicilleri, Osmanlı arşiv belgeleri, salnâmeler, seyahatnameler ve Diyarbekir Vilayet Gazetesi gibi kaynakların yanı sıra araştırma eserlerden de istifade edilmiştir. Şehir tarihi araştırmaları için önemli veriler sunan ve şehirlerin adli, idari, toplumsal ve ekonomik hayatına ilişkin önemli bilgiler içeren şer'iyye sicilleri çalışmanın ana kaynaklarının başında yer almıştır. Tanzimat'ın ardından yapılan düzenlemelerle birlikte Siird'de pek çok alanda yeni kurumlar oluşturulmuştur. Şehrin idari yapısı da yapılan düzenlemeler neticesinde birçok defa değişikliğe uğramıştır. Siird sancak merkezi kaymakam ve mutasarrıflar, kazalar ise müdür ve kaymakamlar tarafından idare edilmiştir. Şehirde cami, mescid, medrese, zaviye, türbe, han, çeşme gibi vakıf eserlerinin yanında hamam ve çarşılar da bulunmaktaydı. Siird'de Müslümanların (Kürt, Arap vs.) yanı sıra Ermeni, Keldani, Süryani-Yakubi, Katolik ve Protestan Hristiyanlar ile Yezidiler yaşamaktaydı. Farklı etnik ve dini unsurları bünyesinde barındıran Siird şehrinde Müslüman ve Gayrimüslimler hoşgörülü bir şekilde birlikte yaşamış ve birbirleriyle birçok alanda ilişki kurmuşlardı. Ancak 1895 yılında ortaya çıkan Ermeni olayları bu ilişkilerin zedelenmesine yol açmıştır. Müslüman ve Gayrimüslimlerin birlikte oluşturdukları yaşam kültürünün tesiriyle şehirde zaman zaman bireysel ve kitlesel ihtidalar görülmüştür. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan Siird'de tarımsal, hayvansal ve dokuma ürünlerinin ticareti yapılmış ve bu ürünler hem iç hem de dış piyasada pazarlanmıştır.

The aim of this study was to investigate the judicial, administrative-physical, social, and economic structure of Siird in the second half of the 19th century. Data collection was achieved using sharia court records, Ottoman archive documents, yearbooks, travel books, and Diyarbekir Vilayet Newspaper as well as research works. Of these, sharia court records, which provide significant data for city history research and contain important information regarding the judicial, administrative, social and economic life of cities, were the primary sources of the study. The records indicated that the regulations enacted after the Tanzimat period paved the way for the establishment of new institutions in many fields in Siird. Additionally, the administrative structure of the city also underwent numerous changes as a result of these regulations. The center of Siird sanjak was governed by the district governors and tenants, and the districts were governed administered by administrators and district governors. In addition to foundation works such as mosques, masjids, madrasahs, zawiyas, tombs, inns, fountains, there were also hammams and bazaars in the city. In Siird, several non-Muslim elements such as Armenians, Chaldeans, Syrians-Jacobeans, Catholics, Protestants Christians and Yezidis used to live besides Muslims (Kurds, Arabs etc.). In Siird, which held different ethnic and religious elements within its borders, Muslims and non-Muslims lived together in peace and tolerance; and they established relations in many fields. However, the Armenian upheavals occurring in 1895 caused these positive relations to be damaged. Due to the common living culture that Muslims and non-Muslims constituted together, from time to time, individual and mass conversions were witnessed. In Siird whose economy depends on agriculture and raising livestock, the trade of agricultural, animal and weaving products were performed; and these products were marketed both in the home market and outer market.