Türk edebiyatında Millî Mücadele algısı ve millî edebiyatta mütareke

Abstract

Bu çalışmanın amacı seçilmiş on Mütareke romanının (Halide Edip Adıvar Ateşten Gömlek, Ercümend Ekrem Tâlu Kan ve İman, Halide Edip Adıvar Vurun Kahpeye, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Sodom ve Gomore, Peyami Safa Sözde Kızlar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Kiralık Konak, Peyami Safa Biz İnsanlar, Kemal Tahir Esir Şehrin İnsanları ve Esir Şehrin Mahpusu, Ahmet Hamdi Tanpınar Sahnenin Dışındakiler) mukayeseli yakın okumasıyla, Türk edebiyatında Millî Mücadele ve Mütareke algısının edebi metinlerde kurgulanışı, şekillenişi ve değişimini inceleyerek Nutuk'un bu kurgulanış ve değişim üzerindeki etkisini saptamaktır. Resmi tarihin üzerinde yükseldiği bir metin olan Nutuk'tan sonra yayımlanmış Mütareke romanlarında görülen Millî Mücadele anlatıları, Nutuk öncesinde tefrika edilmiş Mütareke romanlarının sunduğu Millî Mücadele anlatılarından birçok yönüyle farklıdır. Nutuk öncesinde yayımlanan edebi metinler Millî Mücadele'yi Müslüman-Türk halkının ve Osmanlı Devleti'nin işgak kuvvetlerine karşı verdiği bir bağımsızlık mücadelesi olarak anlatır. Bu mücadele İstanbul-Ankara (Anadolu) iş birliği ile gerçekleşir. Nutuk etkisinde bir Millî Mücadele anlatısı kurgulayan Mütareke romanları ise Millî Mücadele'de Osmanlı Devleti'nin payitahtı olan İstanbul'u tamamen sahnenin dışına iter. Bu romanlarda genellikle dönemin yazarları tarafından garbperest olarak nitelendirilen aristokrat sınıfın mütareke dönemindeki yaşantısına odaklanılarak, Millî Mücadele'ye kayıtsız ve hatta karşıt olarak görülen bir İstanbul betimlemesi sunulur. Böylelikle yazarlar Anadolu'yu kutsallaştıran bir anlatı üslubunu benimseyerek Millî Mücadele'yi Ankara'ya mâl eder. Bu sebeple Mütareke romanları milliyetçi stratejinin merkezinde olan edebiyat bağlamında politik birer kültürel üretim örneği oluşturur. Son bölümde incelenen Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Sahnenin Dışındakiler adlı romanı ise incelenen tüm diğer romanlardan farklı olarak Millî Mücadele'yi Anadolu'nun epik ve destansı mücadelesi veya bir millî kimlik propaganda aracı olarak anlatmak yerine, bu süreci İstanbul halkının Mütareke döneminde yaşadığı bir kriz ve buhran dönemi olarak tasvir eder. Bu çalışmada incelenen on Mütareke romanı bağlamında Türk edebiyatında Millî Mücadele ve Mütareke algısının Nutuk etkisiyle geçirdiği değişimi inceleyebilmek için faydalanılan metinler: Gregory Jusdanis Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcadı, Murat Belge Genesis: Büyük Ulusal Anlatı ve Türklerin Kökeni, Jale Parla Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri'dir. Resmi tarihe alternatif bir Mütareke dönemi ve Millî Mücadele anlatısı sunmaları bakımından da Sina Akşin'in İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, Erik Jan Zürcher'in Millî Mücadele'de İttihatçılık, Mustafa Budak'ın Misak'ı Millî'den Lozan'a: İdealden Gerçeğe Türk Dış Politikası, Hüsnü Himmetoğlu'nun Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Yardımları ve Bilge Criss'in İşgal Altında İstanbul eserlerinden faydalanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Mütareke Romanları, Nutuk, Millî Mücadele, İstanbul, Ankara, Milliyetçilik, Ulus-devlet

The aim of this study is to investigate how Nutuk alters the perception of National Struggle by doing comparative close reading of 10 selected Armistice novels (Halide Edip Adıvar Ateşten Gömlek, Ercümend Ekrem Tâlu, Kan ve İman, Halide Edip Adıvar Vurun Kahpeye, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Sodom ve Gomore, Peyami Safa Sözde Kızlar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Kiralık Konak, Peyami Safa Biz İnsanlar, Kemal Tahir Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu, Ahmet Hamdi Tanpınar Sahnenin Dışındakiler). Nutuk has a very crucial and critical effect on Armistice novels that were produced and published. The literary texts published before Nutuk describe the National Struggle as a struggle for independence by the Muslim-Turkish people and the Ottoman Empire against the occupation force. This struggle takes place in cooperation with Istanbul-Ankara (Anatolia). The Armistice novels, which construct a narrative of the National Struggle under the influence of Nutuk, pushes Istanbul, the capital of the Ottoman Empire, completely out of the stage in the National Struggle. In these novels, a description of Istanbul, which is seen as indifferent and even opposed to the National Struggle, is generally illustrated by focusing on the life of the aristocratic class. Thus, the writers adopt a narrative style that sanctifies Anatolia and suggests that the success of National Struggle belongs to Ankara. For this reason, the Armistice novels are examples of political cultural production within the context of literature, which is at the center of the nationalist strategy. However, Ahmet Hamdi Tanpınar's Sahnenin Dışındakiler does not describe the National Struggle as the epic struggle of Anatolia. It depicts the period of Armistice as a crisis and depression period experienced by the people of Istanbul during the Armistice. Keywords: Armistice Novels, Nutuk, National Struggle, Istanbul, Ankara, Nationalism, Nation-state