Samsun ve Amasya'da bulunan Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait bazı camilerin ahşap kapılarının malzeme ve yapım tekniği bakımından incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, Selçuklu ve Osmanlı Döneminde yapılmış Samsun'da 8 adet ve Amasya'da 7 adet olmak üzere toplam 15 adet camiye ait ahşap ana giriş kapısının; malzeme, boyut, yapım tekniği ve süsleme özellikleri geliştirilen bir veri toplama formuna işlenmiş ve fotoğraflarla belgeleme çalışması yapılmıştır. Samsun'da bulunan camilerin, ahşap çantı tekniği ile yığma sistemde inşa edilen ahşap camiler olduğu, Amasya'daki camilerin ise kırma ve kesme taşlarla oluşturulan sistemde inşa edildiği belirlenmiştir. Ahşap camilerde kapıların açılıp kapanması, ahşap kasalara menteşeler vasıtası ile sağlanırken, taş yapılarda ise duvarlara tutturulan metal bir aparat ile kapıların monte edildiği ve çalışma sisteminin sağlandığı görülmüştür. İnceleme kapsamına alınan 15 kapının 12'si simetrik çift kanatlı, 1'i asimetrik çift kanatlı, 2 kapı ise tek kanatlıdır. Çift kanatlı kapılardan 3'ünün düz, 8'inin 3 panolu ve 2 kapının da 4'ten çok panolu olduğu, tek kanatlı kapıların ise tamamının 3 panolu olduğu tespit edilmiştir. Amasya'da bulunan Bayezid Paşa Camii, Sultan II. Bayezid Camii ve Sofular Camii kapılarının, Samsun'da bulunan Ordu köy Camii, Porsuk köy Camii, Kuşhane köy Camii ve Ustacalı köy Camii kapılarının özgün olarak günümüze kadar muhafaza edildiği, diğer kapıların ise değiştirilmiş olduğu belirlenmiştir. Özgün kapıların ceviz, karaağaç ve kayın türü ağaç malzemeden yapılmış olup, değiştirilen kapıların tamamında çam ve kayın türü ağaç malzeme kullanılmıştır. Sonuç olarak, araştırma kapsamına alınan kapıların %46,6'sinin özgün haliyle günümüze ulaştığı, %53,4'ünün ise günümüz üretim teknolojisi ile üretildiği; Kapıların % 13,3'ünün tek kanatlı, %86,7'sinin ise çift kanatlı olduğu, motif özellikleri bakımından genellikle düz çizgilerin olduğu, nadiren kündekâri ve oyma tekniklerinin kullanıldığı görülmüştür. Günümüze kadar özgün haliyle ulaşan eserlerin belgelendirme çalışmalarının yapılması ve önemli birer kültür varlığı olarak gelecek nesillere aktarılması için konservasyon ve/veya restorasyon çalışmalarının uzman ekiplerce yapılması önem arz etmektedir.

In this study, the material, size, decoration, and construction techniques of the main entrance wooden doors belonging to a total of 15 mosques (8 in Samsun and 7 in Amasya), which were built during the Seljuk and Ottoman periods, were recorded to an inventory form developed and the documentation was made using photographs. It was determined that the mosques in Samsun were wooden mosques built in the masonry system with the wooden bell technique, while the mosques in Amasya were built in the system formed by crushed and cut stones. In wooden mosques, the opening and closing of the doors are provided by the hinges on the wooden crates, while in the stone structures, the doors are mounted with a metal apparatus attached to the walls and the working system is provided. Of the 15 doors included in the study, 12 were symmetrical double-swing, 1 was asymmetrical double-swing, and 2 were single-leaf. It was determined that 3 of the double-swing doors were straight, 8 had 3 panels and 2 had more than 4 panels, while all of the single-swing doors had 3 panels. It was also determined that the doors of Bayezid Pasha Mosque, Sultan II Bayezid Mosque and Sofular Mosque in Amasya, and the doors of Orduköy Mosque, Porsuk Mosque, Kuşhane Mosque and Ustacalı Mosque in Samsun have been preserved until today, while the other doors were changed. The original doors were made of walnut, elm, and beech wood materials, and pine and beech wood was used in all replaced doors. As a result, it was determined that 46,6% of the doors included in this research reached today in their original form, while 53,4% of them were produced with today's production technology. It was also observed that 13.3% of the doors were single-swing and 86.7% were double-swing. Moreover, kündekari and carving techniques were rarely used in terms of motif features. It is important that conservation or restoration management is carried out by expert teams in order to make the documentation culture of the original artifacts obtained until today and transfer them to future generations as important assets.