Başkurt Türklerinin siyasi ve sosyo-kültürel tarihi (XIX-XX. yy.)

Abstract

Türklerin kadim yurdu olan Uluğ Türkistan'daki Türk soylu halklar ile Rusya arasındaki siyasi ve sosyal ilişkilerin tarihi çok eski dönemlere kadar gitmektedir. XV. yüzyılın sonlarına kadar Altın Orda Devleti'ne vergi veren Knezlikler, bu devletin zayıflaması ile birleşip Rus Çarlığı'nın temellerini atmış ve akabinde Ruslar yönünü Türkistan coğrafyasına çevirmişlerdir. Bu sistematik yayılmalar ilk olarak XVI. yy. ortalarında stratejik bir bölge olan Kazan Hanlığı ve Başkurdistan topraklarında kendini göstermiştir. Yayılmacı siyaseti gören başta Başkurt Türkleri XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar yaklaşık 250 yıl boyunca bağımsızlıklarını korumak için dönem dönem büyük mücadeleler içine girmişlerdir. Bilhassa Ekim 1917'de çıkan Bolşevik ihtilali Türkistan'daki tüm halklar ve Başkurtlar için de yeni bir umut ışığı olmuştur. Z. V. Togan öncülüğünde 1917'de oluşturulan özerk Başkurt Cumhuriyeti bağımsız bir siyasi yapı olarak onay görmeyince, 23 Mart 1919'da Bolşevikler ile yapılan ilk resmi antlaşma sonucu Muhtar Başkurdistan, Rusya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti'ne dâhil edilmiş oldu. Başkurtların kökenleri Kıpçak Türklerine dayanmakta olup, yaşadıkları tarihi coğrafya, Ural dağları ile Kuzey İdil (Volga) havzasıdır. Bu çalışmamızda, genel Türk tarihi içinde şu ana kadar çok detaylı bir araştırma-incelemeye tabi tutulamayan kadim Türk kavimlerinden biri olan Başkurtların; tarihi, folklorü, siyasi-sosyal yapıları (XIX-XX. yy.), diğer Türk kökenli halklar ile olan ortak kültürel değerleri ve özellikle XIX. yüzyıldan Bolşevik hareketine değin Ruslara karşı verdikleri özgürlük mücadelelerine dönemin kaynakları doğrultusunda objektif bir bakış açısı ile değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkistan, Rus-Sovyet, Bolşevizm, İdil-Ural, Başkurt Türkleri

The history of the political and social relations between the Turkic peoples of Turkestan in Ulugh Turkistan, the ancient homeland of the Turks, and Russia goes back to ancient times. Until the end of the 15th century, the Knezliks, paid taxes to the Golden Horde State, united with the weakening of this state and laid the foundations of the Russian Tsardom, and then Russians turned their direction to the geography of Turkestan. These systematic expansions first appeared in the lands of Kazan Khanate and Bashkortostan, which was a strategic region in the middle of the 16th century. Bashkir Turks, who saw the expansionist politics, get into great fights from time to time in order to protect their independence for about 250 years until the first quarter of the 20th century. Especially the Bolshevik revolution that broke out in October 1917 became a new hope for all people and Bashkirs in Turkestan. When the autonomous Bashkir Republic, which was created under the leadership of Z. V. Togan in 1917, did not receive approval as a independent republic, Mukhtar (autonmy) Bashkortostan was included in the Russian Soviet Federal Socialist Republic as a result of the first official agreement made with the Bolsheviks on March 23, 1919. The origins of the Bashkirs are based on the Kipchak Turks, and their historical geography is the Ural Mountains and the Northern Volga basin. In this study, the Bashkirs, one of the ancient Turkish tribes, who have not been subjected to a very detailed research and examination in general Turkish history; folklore, political-social structures (XIX-XX.centuries), history, common cultural values with other peoples of Turkish origin and especially from the 19th century to the Bolshevik movement, the freedom struggles against the Russians are mentioned with an objective point of view in line with the sources of the period.Keywords: Turkestan, Russian-Soviet, Bolshevism, Idil-Ural, Bashkir Turks