Milli egemenlik ve tam bağımsızlık ilkeleri çerçevesinde Demokrat Parti dönemi yabancı sermayeyi teşvik ve petrol politikaları 1950– 1960

Abstract

I. Dünya Savaşı sonunda Osmanlı Devleti'nin yıkılmasıyla başlayan Millî Mücadele'nin amacı ülkenin düşman işgalinden kurtarılarak, milli sınırlar içinde kendi kaderine hâkim yeni bir devlet kurulması olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti `tam bağımsızlık` ve `milli egemenlik` esasları üzerine kurulmuş; bu esasların ülkenin siyasi, idari, hukuki ve ekonomik alt yapısının kurulmasında belirleyici rolü olmuştur. Mustafa Kemal'in hayatta ve devletin başında olduğu dönemde izlenen politikalarda bu iki ilke öne çıkmış, kendisinden sonra gelen iktidarlar döneminde ise bu ilkelerden vazgeçilmemiş ancak yer yer farklı anlamlar yüklenerek korunmaya devam etmiştir.Türkiye Cumhuriyeti'nin II. Dünya Savaşı'ndan zayıf bir ekonomi ve güçlü bir Sovyet tehdidi ile çıkışı, savaş sonunda Batı demokrasileri ile yakınlaşmayı gerekli kılmış; bu yakınlaşma siyasi, idari ve ekonomik alanda bir zihniyet değişimini beraberinde getirmiştir. Kuruluşundan bu yana doğal kaynakları ve sermaye yönetimi konusunda dış etkilere kapalı ve korumacı bir model benimseyen Türkiye Cumhuriyeti; Batı ile yakınlaşmaya başladıktan sonra hem doğal kaynakların çıkarılıp işletilmesi hem de yabancı sermayenin Türk piyasasına girişi hususlarında daha serbest davranmaya başlamıştır. Bu serbestlik 1950'li yılların yabancı sermayeyi teşvik ve petrol politikalarında belirgin ölçüde öne çıkmış, Demokrat Partili yöneticiler, kendilerinden önceki dönemden son derece farklı bir bakış açısıyla yabancı sermayeyi ülkeye davet etmiş ve petrol işletmeciliği için teşvik etmiştir. Demokrat Partili yöneticilerin yabancı sermayenin teşviki ve petrol politikaları hususunda yürüttükleri faaliyetlerin; ülkenin kuruluşunda en temel iki ilke olarak öne çıkan milli egemenlik ve tam bağımsızlık ilkeleri yönünden, bu ilkelerin Cumhuriyetin ilk yıllarında temsil ettiği anlama uygun olmayan sonuçları olmuştur.Anahtar Kelimeler: Milli Egemenlik, Tam Bağımsızlık, Petrol, Yabancı Sermaye, Demokrat Parti

The aim of the National Struggle, which started with the collapse of the Ottoman Empire at the end of World War I, was to save the country from the enemy occupation and to establish a new state that dominates its own destiny within the national borders. The Republic of Turkey was founded on the principles of `full independence` and `national sovereignty` and these principles played a decisive role in the establishment of the country's political, administrative, legal and economic infrastructure. These two principles came to the fore in the policies when Mustafa Kemal was alive and at the head of the state. In the period of governments that came after Mustafa Kemal, these principles were not abandoned, but these principles continued to be protected by giving different meanings to them from time to time.The Republic of Turkey emerged from World War II with a weak economy and a strong Soviet threat, which required rapprochement with Western democracies at the end of the war. This rapprochement brought along a mentality change in the political, administrative and economic fields. The Republic of Turkey, which adopted a protective model that was closed to external influences in natural resources and capital management since its establishment; started to act more liberally in terms of both the extraction and operation of natural resources and the entry of foreign capital into the Turkish market after the Republic's getting closer to the West. This freedom came to the fore in the policies of promoting foreign capital and petroleum in the 1950s, and Democrat Party administrators invited foreign capital to the country with a completely different perspective from the period before them and encouraged them to operate in petroleum. The activities carried out by the Democrat Party administrators regarding the promotion of foreign capital and petroleum policies in terms of the principles of national sovereignty and full independence, which came to the fore as the two most fundamental principles in the establishment of the country had results that did not comply with the meaning of these principles in the first years of the Republic.Keywords: National Sovereignty, Full Independence, Petroleum, Foreign Capital, Democrat Party