Padişah adlarının isimlendirmede kullanılması usulü: `Aziziye örneği`

Abstract

Tarih boyunca birçok hükümdar, gücünün ve otoritesinin bir göstergesi olarak kendi adıyla şehirler kurmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda da yerleşim yerleri başta olmak üzere hayatın pek çok alanında padişah ismini taşıyan eşyalara (şeylere) tesadüf edilmektedir. Padişah adlarıyla yapılan bu isimlendirmeler kimler tarafından, hangi gerekçe veya politikayla, neden ve nasıl yapılmıştı? Temelde bu soruların cevaplanmaya çalışıldığı tezde örneklem olarak, Sultan Abdülaziz dönemi ve ona atfen adlandırılan Aziziyeler ele alındı. Bunun sebebi isimlendirmelerin bu dönemde birden çoğalması ve dikkate değer hale gelmesidir. Padişah adlı yerleşim yerlerinin 1850'ler sonrası kurulmaya başlandığı görülmektedir. Çünkü bu dönemde 1853-1856 Kırım Savaşı, 1864 Çerkez Sürgünü ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası binlerce kişi yurtlarından göç etti. Muhacirler daha güvenli iç bölgelere geldi. Onlar için kurulan yeni yerleşim yerlerine, Sultan Abdülaziz devri itibarıyla ekseriyetle devrin padişahına nispetle isim verilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında Yemenden Tulça'ya, Bosna ve Trablusgarp'tan Batum ve Bağdat'a kadar olan bölgelerde `Aziziye` adıyla birçok yerleşim yeri ve idari birim kurulmuştur. Sultan Abdülaziz devrinde toplamda 31 yerleşim yeri ve 7 idari birime Aziziye adı verilmiştir. Sultan II. Abdülhamid döneminde Aziziye adıyla 6, İttihat ve Terakki döneminde 4 yerleşim yeri kurulmuştur. Sultan Abdülaziz, haleflerinin yaratmaya çalıştığı `çağdaş monarşi` anlayışını doruk noktasına çıkardı. Sultan Abdülaziz devrinde asayişin sağlanması, halkın padişaha bağlılığının artması, padişahın taşrada varlığının hissettirilmesi için Aziziye adlandırmaları yapılmıştır. Dolayısıyla isimlendirmeler kamuoyu oluşturmak için kullanıldı. Başka bir ifadeyle Abdülaziz, hakimiyetini isimlendirme yoluyla meşrulaştırdı. Yerleşim yerleri ve idari birimler dışında camiler, namazgâhlar, çeşmeler, kuyular, caddeler, çarşılar, askeri istihkamlar, şirketler, gemi ve şapkalar da Aziziye olarak adlandırılmıştır. Sultan Abdülaziz döneminde toplam isimlendirme sayısı 96'dır. Devletin eyaletlere göndermiş olduğu memurların Aziziye adlandırmalarında önemli rol oynadıkları görülmektedir. Ayrıca devlet, Aziziye adlandırmaları yapan memurlarını taltif etmiş, onları bu konuda teşvik etmiştir.

Throughout history, many rulers have built cities under their own name as a sign of their power and authority. In the Ottoman Empire, items bearing the name of the sultan were encountered in many areas of life, especially settlements. Who made those nomenclatures with the names of the Sultan, with what justification or policy, why and how? Basically, these questions were tried to be answered. In thesis, we dealt with the period of Sultan Abdulaziz and Aziziye named after him as a sample. The reason for that is the names suddenly multiplied and became remarkable in that period. It is seen that the settlements named Sultan started to be established after the 1850s. Because in this period, thousands of people migrated from their homeland after the 1853-1856 Crimea War, the 1864 Circassian Exile and the 1877-1878 Ottoman-Russian War. The migrants came to secure inland areas. The new settlements established for them were mostly named after the sultan of the era as of the reign of Sultan Abdulaziz. Many settlements and administrative units, named `Aziziye`, were established in the regions from Yemen to Tulça, Bosnia and Tripoli to Batum and Baghdad in the geography of the Ottoman Empire. In total, 31 settlements and 7 administrative units were named Aziziye during the Sultan Abdulaziz era. During the reign of Sultan Abdulhamid II, 6 settlements were established under the name Aziziye and 4 settlements were established during the Committee of Union and Progress period. Sultan Abdulaziz brought to the culmination the concept of `modern monarchy` that his successors tried to cread. During the reign of Sultan Abdulaziz, the name of Aziziye was made to ensure public order, increase the loyalty of the people to the sultan and made the sultan's presence felt in the provinces. Therefore, the nomenclatures were used to create public opinion. In other words Abdulaziz legitimized his dominance. Apart from settlements and administrative units, such as mosques, prayer rooms, fountains, wells, streets, bazaars, military fortifications, companies, ships and hats were also named Aziziye. It was seen that the officials sent by the state to the states played an important role in naming Aziziye. During the reign of Sultan Abdulaziz, the total number of nomenclatures is 96. In addition, the state rewarded and encouraged its officers who made the naming of Aziziye.